(1) و از آن جمله است- شك بعد از فارغ شدن از نماز چه شك به شروط نماز تعلّق گيرد يا باجزاء نماز يا به ركعت‌هاى نماز به شرطى كه يكى از دو طرف شك، صحّت نماز باشد بنابراين اگر در نماز چهار ركعتى (بعد از فارغ شدن از نماز) شك كند كه آيا سه ركعت خوانده يا چهار ركعت يا پنج ركعت، و در نماز سه ركعتى شك كند كه آيا سه ركعت خوانده يا چهار ركعت يا پنج ركعت، و در نماز دو ركعتى شك كند كه آيا دو ركعت خوانده يا بيشتر و يا كمتر، بايد در همه اينها بنا را بر صحيح بگذارد بر خلاف آنجائى كه در نماز چهار ركعتى بين سه و پنج شك كند، و در سه ركعتى بين دو و چهار (شك كند) كه نمازش در نظاير اين دو مثال باطل است.

(2) و از آن جمله است- شك كسى كه زياد شك مى‌كند، چه در ركعات نماز باشد يا در كارهاى آن و يا در شرايط آن، بنابراين بايد بنا بگذارد آنچه را كه شك دارد، بجا آورده است، اگر چه در محلّ آن باشد، مگر آن كه (بنا گذاشتن بر انجام) موجب فساد باشد كه بايد بنا را بر عدم آن بگذارد، و اگر كسى در چيز خاصّى از نماز يا در نماز مخصوصى زياد شك مى‌كند، اين حكم (كثير الشك) اختصاص به همان مورد خاص يا نماز مخصوص دارد، پس اگر در غير آن كار خاصّ شك نمايد، بايد طبق وظيفه‌اى كه در شك (براى غير كثير الشك) هست، عمل نمايد.

(3)

مسأله 1- مرجع در تشخيص كثير الشك بودن عرف است‌

(كه مردم بگويند زياد شك مى‌كند) و بعيد نيست كسى كه سه نماز پشت سر هم را بدون شك نخواند، كثير الشك شمرده شود و در صدق كثير الشك بودن شرط است كه اين شكها در اثر عوارضى؛ همچون ترس يا خشم يا ناراحتى و مانند اينها از چيزهائى كه حواس را پرت مى‌كند، نباشد.

(4)

مسأله 2- اگر شك كند كه آيا حالت كثير الشك بودن به او دست داده يا نه‌

، بايد بنا را بر عدم آن بگذارد، و اگر شخص كثير الشك در زوال اين حالت شك نمايد، بايد بنا را بر بقاء اين حالت بگذارد در صورتى كه اين شك در اثر امور خارجيّه پيدا شده باشد، ولى اگر در اثر ندانستن معنى و مفهوم «كثير الشك» باشد، بايد طبق وظيفه‌اى كه در شك (براى غير كثير الشك) هست، عمل نمايد.

(5)

مسأله 3- براى كثير الشك جايز نيست به شك خود اعتنا كند

، بنابراين اگر در آوردن ركوع شك دارد و حال آن كه در محل است، جايز نيست ركوع نمايد و اگر ركوع كند، نمازش باطل است. و (اگر در حمد و سوره شك نمايد،) احتياط آن است كه قرائت و ذكر را حتى به قصد قربت براى رسيدن به واقع رجاء هم نياورد، بلكه جايز نبودن آن خالى از قوّت نيست.

(6) و از آن جمله است- شك هر يك از امام و مأموم در ركعات نماز با (يقين داشتن و) حفظ ديگرى، بنابراين هر يك از اينها كه شك كند، بايد به ديگرى رجوع نمايد، و جارى شدن اين حكم نسبت به شك در كارهاى نماز هم خالى از وجه نيست. ولى كسى كه گمان دارد، نبايد به كسى كه يقين دارد رجوع نمايد، بلكه بايد طبق گمان خود عمل نمايد، و بنا بر اقوا كسى كه شك دارد، بايد به كسى كه گمان دارد رجوع نمايد، و اگر امام جماعت در شك باشد، و مأمومين داراى يقين‌ها و اعتقادهاى مختلف هستند، نبايد، امام به آنها رجوع كند، ولى اگر بعضى‌