قصد احتياط و رجاء باشد (سپس به سجده رود) (1) و نمازش را ادامه دهد و كسى كه ذكر سجده يا طمأنينه در آن يا بر زمين نهادن يكى از هفت موضع سجده را در حال ذكر، فراموش كند و قبل از آنكه، از عملى كه سجده بر آن گفته مى‌شود، خارج شود، يادش بيايد، بايد ذكر را بگويد ولى در غير فراموشى ذكر (مثلا در طمأنينه) بايد به قصد «قربة الى اللّه» و بدون آن كه نيّت جزئيّت حتمى آن را داشته باشد، عمل نمايد و اگر بعد از سر برداشتن از سجده يادش بيايد كه تحقيقا محلّ جبران آن گذشته است، و بايد به نمازش ادامه دهد و كسى كه صاف نشستن بعد از سر برداشتن از سجده اوّل يا طمأنينه در آن را فراموش كند و قبل از آن كه به مسمّاى سجده دوّم داخل شود، يادش بيايد، بايد با طمأنينه بنشيند و سپس نمازش را ادامه دهد، لكن در مورد فراموش كردن طمأنينه، بايد قصد احتياط و رجاء داشته باشد. و اگر بعد از داخل شدن به سجده دوّم يادش بيايد، ديگر جاى جبران آن گذشته است و بايد به نمازش ادامه دهد و كسى كه يك سجده يا تمام تشهد و يا بعض آن را فراموش كند و قبل از آن كه به حدّ ركوع (ركعت بعد) برسد، و در صورتى كه آن جزء فراموش شده، سجده آخر يا تشهد آخر باشد قبل از سلام، يادش بيايد، بايد آن جزء فراموش شده را بجا آورد و آنچه را- كه (در حال فراموشى انجام داده و) مى‌بايست پس از جزء فراموش شده انجام شود با ترتيب اعاده نمايد اگر يك سجده يا تشهد ركعت آخر را فراموش كند و بعد از سلام، يادش بيايد، چنانچه چيزى كه نماز را چه عمدا و چه سهوا باطل مى‌كند مانند حدث از او سر زده باشد، تحقيقا محلّ جبران آن گذشته است و فقط بايد آن جزء فراموش شده را قضا نمايد و دو سجده سهو انجام دهد و اگر قبل از آن كه چنين چيزى از او سر بزند، يادش بيايد، در صورتى كه سجده را فراموش كرده باشد، احتياط آن است كه سجده را بدون آن كه اداء و قضاى آن را تعيين نمايد، بجا آورد، سپس احتياطا تشهّد و سلام را بگويد و پس از آن، احتياطا دو سجده سهو بجا آورد. و در صورتى كه تشهّد را فراموش كرده باشد، بايد بدون تعيين اداء و قضاى آن، تشهّد را بجا آورد، سپس سلام و دو سجده سهو را احتياطا به جا آورد، اگر چه اقوا آن است كه در اين دو مورد بعد از گفتن سلام، محلّ جبران، گذشته است، خواه چيزى كه در هر حال نماز را باطل مى‌كند از او سر زده باشد يا نه، و فقط قضاى جزء فراموش شده و دو سجده سهو بر او واجب است و كسى كه سلام را فراموش كند و قبل از آن كه چيزى كه نماز را چه عمدا و چه سهوا باطل كند، از او سر بزند يادش بيايد، بايد سلام را جبران كند و اگر جبران نكند، نمازش باطل است و همچنين است، هر چيز فراموش شده را كه در محلّ آن، يادش بيايد، اگر آن را جبران و تدارك نكند (نمازش باطل است) بنابر آنچه سابقا گذشت.

(2)

مسأله 3- كسى كه مثلا ركعت آخر نماز را فراموش كند

و بعد از تشهد قبل از سلام، يادش بيايد بايد بايستد و آن ركعت را بخواند و اگر بعد از سلام، يادش بيايد، چنانچه كارى كه سهوا نماز را باطل مى‌كند، انجام نداده باشد بايد بازهم بايستد و نماز را تمام كند، و اگر بعد از انجام چنين كارى (كه حتى سهوا هم نماز را باطل مى‌كند) يادش بيايد بايد نماز را از نو بخواند، و فرقى بين چهار ركعتى و غير آن نيست، و همچنين است اگر بيش از يك ركعت را فراموش كند، و همچنين اگر قبل از سلام و بعد از تشهد يا قبل از آن يك ركعت را بر نمازش اضافه نمايد بايد نمازش را از نو بخواند.