و.و گاهى عام،منطوقى است و خاص،مفهومى(كه مثالش را بعد مى‌زنيم چون مورد بحث ما همين است).

حال،از اين اقسام چهارگانه،در قسم اول و دوم و سوم،بالاتفاق،خاص بر عام مقدم است چون اقوى الدليلين است از اين حيث كه اظهر از عام است(و يقدم القوى على الضعيف).

انما الكلام در قسم چهارم است.

2.مفهوم هم دو قسم است:

گاهى مفهوم موافقت است كه حكم منطوق با حكم مفهوم هم جنس است ايجابا او تحريما.

گاهى مفهوم مخالفت است كه حكم منطوق با مفهوم هم سنخ نيستند بلكه مخالف‌اند ايجابا و سلبا(كما ذكر مفصلا فى باب المفاهيم).

3.گاهى مفهوم كلام ديگر با منطوق اين كلام نسبت تساوى دارند،و گاهى نسبت تباين،و گاهى عامين من وجه‌اند،و گاهى اعم و اخص مطلق به اينكه مفهوم اعم مطلق است،و گاهى مفهوم اخص مطلق است و منطوق اعم مطلق.بحث ما در همين قسم است.

با حفظ اين سه مقدمه،مى‌گوييم:

هرگاه در كلام،عامى وارد شود و سپس مفهومى از كلام ديگر استفاده كنيم كه نسبت به اين عام،اخص مطلق باشد،اگر اين مفهومى كه اخص مطلق است،مفهوم موافقت كلام باشد،بالاتفاق مقدم مى‌شود بر عام منطوقى به همان دليلى كه خاص منطوقى،مقدم بر عام مى‌شد از باب اظهر بودن يا نص بودن،چون مفهوم موافقت،در حقيقت از منطوق هم بالاتر است زيرا مرتبۀ كامل‌تر و مصداق روشن‌تر را بيان مى‌كند.دو مثال:

الف.قرآن فرموده(در سورۀ مائده،آيۀ 1): يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ .

اينجا العقود جمع محلى به الف و لام است و مفيد عموم است؛شامل مى‌شود عقودى را كه به لفظ ماضى باشد يا مضارع،عربى باشد يا غير عربى؛بعد،دليل ديگرى