ضرب و شتم و قتل(و هرچه كه مايۀ اذيت بيشترى باشد)حرام خواهد بود.

اين قسم از مفهوم،نام ديگرش فحوى الخطاب است.يقال له فحوى الخطاب،لان الفحوى هو ما يفهم من الكلام بسبيل القطع و معلوم ان وجوب اكرام العالم يفهم قطعا من وجوب اكرام ولده.و نام ديگرش مفهوم اولويت است و بالاتفاق حجيت دارد و در جزء ثالث كتاب(در مباحث حجت،مبحث قياس)خواهد آمد ان شاء اللّه تعالى.

مفهوم مخالفت:عبارت است از اينكه حكمى كه از مفهوم كلام استفاده مى‌شود،با حكمى كه از منطوق كلام استفاده مى‌شود،هم‌سنخ و هم‌جنس نباشند بلكه متفاوت باشد در ايجاب و سلب؛به اينكه احدهما«ايجابى»باشد و ديگرى«سلبى».

مثال:إن جاءك زيد فاكرمه.

منطوق عبارت است از وجوب اكرام برفرض مجىء زيد.

مفهومش مى‌شود:ان لم يجيئك فلا يجب اكرامه.

كه عدم وجوب،برفرض عدم مجىء است.

نام ديگر مفهوم مخالفت،«دليل الخطاب»است لانه مدلول للخطاب بالالتزام.

حال،بحث ما،در اين باب رابع از ابواب مباحث الفاظ،مربوط به اين قسم از مفهوم است و مفهوم مخالفت،موارد فراوانى دارد كه در كتب اصوليۀ مفصله ذكر شده است.

اهم آن موارد عبارت است از شش مورد كه ما به ترتيب هريك از آنها را تفصيلا بيان خواهيم كرد و آنها عبارت‌اند از:

1.مفهوم شرط،2.مفهوم وصف،3.مفهوم غاية،4.مفهوم حصر،5.مفهوم عدد، 6.مفهوم لقب.

اول.مفهوم شرط

هر جملۀ شرطى‌اى داراى يك معناى منطوقى است كه بالوضع بر او دلالت مى‌كند و آن عبارت است از معلق بودن اجزاء بر اين شرط يا تالى بر مقدم كه اگر اين مقدم آمد، آن تالى هم خواهد آمد.اين را همه قبول دارند لكن اختلاف در اين است كه تعليق آيا از ادات شرط استفاده مى‌شود يا از هيئت تركيبى جملۀ شرطى؟