استوایی، جریان

استوایی، جریانِ \ jar[a,i]yān-e estevāyi , ostovāyi\ ، حرکت آب اقیانوسها در عرضهای استوایی به سوی غرب. جریان استوایی جریانی اقیانوسی است که بیشتر توسط بادهای بسامان (تجارتی) هدایت می‌شود. جریانهای استوایی شامل دو دسته جریان با جهت غربی‌اند (جریانهای استوایی شمالی و جنوبی)، که تقریباً 000‘1 کمـ عرض دارند، و جریان مخالفی با 480 کم‌ عرض، که رو به سوی شرق دارد، آن دو را از هم جدا می‌کند. جریانهای استوایی با سرعتی بین 25 تا 100 سانتی‌متر در ثانیه و معمولاً در عمقی کمتر از 500 متر جریان دارند. جریانهای تحتانی استوایی که مرکزشان روی خط استوا، در عمق 50 تا 150 متری است، نیز به سوی شرق در جریان‌اند و سرعتی تا حدود 5/ 1 متر در ثانیه، 300 متر عمق، و عرضی در حدود 000‘1 کم‌ دارند.
جریان استوایی جنوبی اقیانوس آرام را، که میان عرضهای جغرافیایی °5 شمالی و °15 تا °20 جنوبی در جریان است، بادهای بسامان جنوب شرقی به سوی غرب می‌رانند و تا حدود طول جغرافیایی °180 شرقی پیش می‌برند. این جریان در آن محل تقسیم می‌شود؛ بخشی به سمت شمال می‌رود و با جریان مخالف استوایی ترکیب می‌شود، و بخشی نیز به سوی جنوب می‌رود و به جریان استرالیای شرقی، و نیز جریانی تبدیل می‌شود که از شرق نیوزیلند می‌گذرد. جریان شرق نیوزیلند جریان اقیانوس آرام جنوبی و رانۀ باد غربی را تغذیه می‌کند که رو به شرق، به سوی جریان پِرو می‌رود. جریان پرو، که به سوی شمال حرکت می‌کند، یکی از سرچشمه‌های جریان استوایی جنوبی اقیانوس آرام است.
جریان استوایی شمالی اقیانوس آرام درنتیجۀ فشار بادهای بسامان شمال شرقی (در عرضهای جغرافیایی °10 تا °25 شمالی)، به سوی غرب پیش می‌رود و پس از رسیدن به فیلیپین، تقسیم می‌شود؛ بخش کوچک‌ترِ آن به سمت جنوب می‌گردد و سپس به سوی شرق می‌رود تا آغازگر جریان مخالف استوایی اقیانوس آرام شود؛ و بخش بزرگ‌تر آن نیز به سوی شمال جریان می‌یابد. این جریان که به کوروشیو (جریان کورو) معروف است، به سمت شمال تا ژاپن، و سپس با نام جریان اقیانوس آرام شمالی (رانۀ باد غربی)، به سوی شرق جریان می‌یابد. بخشی از جریان اقیانوس آرام شمالی که به سمت جنوب مایل می‌شود، جریان کالیفرنیا نام می‌گیرد و با پیوستن به جریان مخالف استوایی، جریان استوایی شمالی اقیانوس آرام را پدید می‌آورد.
جریان استوایی جنوبی اقیانوس اطلس را نیز بادهای بسامان جنوب شرقی (در عرضهای جغرافیایی صفر تا °20 جنوبی) به سوی غرب می‌رانند. این جریان با نزدیک شدن به دماغۀ سائو روکی در برزیل، تقسیم می‌شود؛ یک جریان با نام جریان گویان (گیانا) به سوی شمال می‌رود و جریان کارائیب، جریانهای مخالف استوایی، و جریان گینه را به پیش می‌راند، و جریان دیگر، که به جریان برزیل معروف است، به سمت جنوب می‌رود و سپس در کرانۀ ریو دِ لا پلاتا، با نام جریان اقیانوس اطلس جنوبی، به سوی شرق می‌گردد و پس از برخورد به کرانه‌های آفریقا، با نام جریان بِنگوئِلا، به سمت شمال تغییر جهت می‌دهد. این جریان به جریان گینه می‌پیوندد و دوباره جریان استوایی جنوبی اقیانوس اطلس را شکل می‌دهد.
جریان استوایی شمالی اقیانوس اطلس را بادهای بسامان شمال شرقی، میان عرضهای جغرافیایی °10 و °20 شمالی، به سمت غرب پیش می‌برند. این جریان که از جریان استوایی اقیانوس اطلس جنوبی نیز تغذیه می‌شود، با نام جریانهای آنتیل، کارائیب و فلوریدا، به سوی شمال حرکت می‌کند و در نهایت، گُلف استریم (جریان خلیج) را پدید می‌آورد. بخشی از آبهای گلف استریم، با نام جریانهای آزُر و قناری، رو به جنوب می‌روند و سپس با چرخش به سوی غرب، به آبهای آمده از سواحل غربی آفریقای شمالی می‌پیوندند. این فرایند به پیدایش جریان استوایی شمالی اقیانوس اطلس می‌انجامد که برای گذر از پشتۀ میان اقیانوس اطلس، کمی به شمال منحرف می‌شود و سپس به سوی جنوب می‌چرخد.
در اقیانوس هند، جریان موسمی جای جریان استوایی شمالی را می‌گیرد، ولی جریان استوایی جنوبی اقیانوس هند وجود دارد. این جریان که همراه با بادهای بسامان، در شمال عرض جغرافیایی °22 جنوبی، به سوی غرب حرکت می‌کند، به دو شاخه تقسیم می‌شود: یکی جریان ساحلی آفریقای شرقی با جهت شمالی، و دیگری جریانی با جهت جنوبی. این جریان جنوبی با نام جریانهای موزامبیک (در غرب) و ماسکارین (ماسکارِن)، از کناره‌های جزیرۀ ماداگاسکار می‌گذرد و جریان آگولیاس (آگولاس) را پدید می‌آورد. در کنار دماغۀ امیدنیک، این جریان به سوی شرق، و به داخل جریان اقیانوس هند جنوبی پیش می‌رود که آن نیز جریان استرالیای غربی را پدید می‌آورد. جریان استرالیای غربی خود منشأ تشکیل جریان استوایی جنوبی اقیانوس هند است.
جریانهای استوایی اثرات آب و هوایی مشابهی بر کرانه‌های قاره‌های مجاورشان دارند، بدین ترتیب که گرمی و رطوبت را به سواحل شرقی، و خشکی را به سواحل غربی می‌آورند.

مآخذ

EA, 2006;
EB, 2008 (under «equatorial current», «São Roque, Cape»).
بخش جغرافیا