اعمال رسولان، کتاب

اعمال رسولان، کتاب \ketāb-e aʾmāl-e rasūlān\، آخرین کتاب تاریخی عهد جدید که ادامۀ اناجیل است و ما‌بعد آنها و پیش‌از رسائل پولس قدیس جای دارد. نظر به اینکه «اعمال رسولان» درست همان‌جایی آغاز می‌شود که انجیل لوقا پایان یافته است، می‌توان این دو را دو مجلد از اثر واحدی دانست که در آن، هدف نویسنده مکشوف کردن نهضت مسیحی است، نهضتی که از شروع رسالت عیسى مسیح در جلیل آغاز شده و رشد کرده، تا در رم با نیرومندی تثبیت گردیده است. در حقیقت، بدون وجود «اعمال رسولان»، فراهم‌آوردن تصویری از کلیسای آغازین ناممکن خواهد بود. «اعمال» که در رُم نوشته شده، گزارشی است تاریخی از قدیم‌ترین دورۀ شکل‌گیری کلیسا، از صعـود عیسى مسیح، که اناجیل با آن پایان می‌یابند، تا ورود پولس به رم؛ یعنی دورانی بین 33 م تا 61 یا 63 م را در بر می‌گیرد.

«اعمال» قدیم‌ترین و ارزشمندترین گواهی بر مراحل پیشرفت کلیسای آغازین است که در برخی از قسمتها، خودِ شاهدِ عینی سخن می‌گوید. «اعمال رسولان» بیـان چگونگی انتقال دین جدید از اورشلیم به رم است. مضمون اصلی این کتاب گسترش مسیحیت در میان غیر یهود به‌هدایت روح‌القدس است. نویسنده، همچنین، جدایی تدریجی کلیسا از سنتهای یهودی را پی می‌گیرد. البته نویسنده قصد ندارد که تاریخ جامعی از کلیسای اولیه ارائه دهد، بلکه مراد وی فقط آن است که با ذکر اتفاقات مهم و برجسته، ماهیت و جهت ایـن رویداد (دیـن جدید) را بنمایاند. دیدگاه او دیدگاهی کاملاً دینی است. «اعمال»، برداشت خاص نویسنده از هدایت الٰهی مؤمنان ــ به‌وسیلۀ روح‌القدس ــ را بازمی‌گوید که بدان وسیله، کار پیشرفت برنامۀ رهایی‌بخشی در تاریخ محقق می‌شود.
در مورد صاحب این اثر، باید گفت که در خود آن، نامی از نـویسنده نیامده است، ولی سنت مسیحی ــ لااقل از پایان سدۀ 2 م ــ تألیف آن را به لوقای طبیب نسبت می‌دهد و این به احتمال قوی، درست است. نویسنده در روایت سفرهای پولس معمولاً از وی و همراهانش با ضمیر «آنها» سخن می‌گوید، ولی در بعضی قطعات، خود را عضوی از جمع می‌داند، یعنی ضمیر «ما» را به کار می‌برد؛ چنان‌که از قرار معلوم این قطعات نوعی سفرنامۀ یکی از همراهان پولس است؛ قراین متنی متعدد دیگر تأیید می‌کنند که آن همراه همان لوقای قدیس است.
کتاب «اعمال رسولان» را از لحاظ محتوایی می‌توان در دو قسمت بررسی کرد؛ نیمۀ نخست کتاب (بابهای 1 تا 12) در مورد کلیسای اورشلیم، آمدن روح‌القدس در پنجاهه، موعظۀ پطرس رسول و بسط آیین در سراسر فلسطین سخن می‌گوید. در واقع 12 بخش نخست آن بر پطرس قدیس متمرکز است و گزارشی از کلیسا در فلسطین، از عروج عیسى مسیح و رویداد پنجاهه تا مرگِ شاه هرود آگریپۀ اول در 44 م است. نخستین بابهای کتاب بیش‌از هر چیز به توضیح سازمان مسیحیان اورشلیم و بسط آن اختصاص دارد، جماعتی که بخشی از جامعۀ یهودیان آن زمان بود و در آیینهای دینی آن، مشارکت می‌جست. اما دشمنیها رشد کرد و سرانجام به شهادت قدیس استفانوس (ح 36 م) و پراکنده‌شدن بخش یونانی‌مآب جماعت مسیحی (در 67 م) انجامید؛ البته این گروه به فعالیتهای تبشیری نیز مبادرت می‌کرد.
نیمۀ دوم (بابهای 13 تا 28) از اقدامات پولس برای تبلیغ دین در آسیای صغیر، اروپا و مهم‌تر از همه، در رم، دستگیری او در اورشلیم، و محاکمه و سفرش به رم سخن می‌گوید؛ بنابراین، نیمۀ دوم کتاب اساساً به فعالیتهای پولس و سرنوشت او اختصاص دارد که با غیرت و تهور، پیروانی برای ایمان جدید به دست آورد و مجامع مسیحی را در بعضی جاهای مهم تشکیل داد. فعالیتهای تبلیغی پولس زمانی به پایان رسید که از اورشلیم دیدار کرد، یهودیان او را به کفر‌گویی متهم کردند و به‌دست عمال دولتمردان رومی دستگیر شد.
دانشمندان در مورد تاریخ پدیدآمدن این آثار اختلاف‌نظرهای بسیار دارند و سالهای متفاوتی را پیشنهاد کرده‌اند؛ ازجمله: بین 61 و 75 م، اندکی پس‌از 62 و 65 م یا پس‌از آن، بین 70 و 90 م، 77 تا 82 م، حدود 85 یا 90 م، پس‌از 90 م، 80 تا 100 م، بین 96 و 125 م، 125 تا 150 م، و برای هریک از این تواریخ نیز دلیلهایی خاص مطرح شده است. به‌هرحال، نویسنده در تألیف اثرش، از منابع مکتوب موجود در زمان خود استفاده کرده، و خطابه‌های مطولی را بدانها افزوده، ولی مسلماً «رسائل پولس» از منابع او نبوده است. دانشمندان متأخر عموماً بر این رأی‌اند که لوقا از «رسائل پولس» هیچ استفاده‌ای نکرده است و شاید در زمان فراهم‌آوردن این اثر، «رسائل پولس» هنوز در یک مجموعه گرد‌آوری نشده بود؛ حتى شاید بتوان گفت که نویسنده با نامه‌های پولس رسول آشنایی نداشته است. با وجود این، لوقا با توجه به منابعی که در اختیار داشت، تمام همّ خود را صرف فراهم‌آوردن گزارشی بسیار دقیق کرد.
به‌رغم این واقعیت، انتقاداتی هم بر «اعمال» وارد شده است. مهم‌ترین این انتقادات را باید تاریخهای غیر دقیقی دانست که در آن آمده است؛ البته تاریخهای ذکرشده در نیمۀ دوم آن بیشتر قابل اعتماد است. همچنین گفته می‌شود که مطالب موجود در «اعمال» گهگاه با اطلاعات مأخوذ از «رسائل پولس» رسول تغایر دارد و حتى در بین بخشهای خود این کتاب هم تضادهایی دیده می‌شود. از سوی دیگر، برخی از دانشمندان اعتقاد دارند که تحقیقات دقیق تاریخی و الٰهیاتی نشان داده است که لوقا مرتکب خطایی جدی نشده است. به‌نظر اینان، لوقا را می‌توان مورخی درجه اول در نظر گرفت که به صحت و دقت جزئیات در مورد جاها، اشخاص، و نهادها توجه خاص داشت و لذا «اعمال رسولان» مرجعی کاملاً قابل اعتماد است.

مآخذ

Americana, 2006;
Britannica, 2010;
Chambers’s Encyclopaedia, Oxford etc., 1967;
Collier’s Encyclopedia, New York / London, 1986;
Columbia, 6th edition;
Encyclopedia International, New York, 1974;
GSE.
بخش ادیان، اساطیر و عرفان