اسعد پاشا، کاروان سرای

اسعد پـاشا، کاروان‌سرایِ \ kār[e]vān-sarā-ye asˀad- pāšā \ ، اثر برجستۀ معماری در دمشق. این بنا در 1165-1167ق/ 1752-1754م به فرمان اسعد پاشا، والی دمشق، ساخته شد (علبی، 477؛ روائع...، 114؛ قاجه، 158).
کاروان‌سرای اسعد پاشا در یکی از کانونهای دمشق قدیم، در احاطۀ حمام نورالدین، خان‌العمود، سوق‌الورق، اقامتگاه معاویه و خان‌الرز قرار دارد و در روزگاری ساخته شده، که این بخش از بازار بزرگ، مرکز عطاری و بزازی بوده، و نیز وجود کاخ و حمام‌ نورالدین و جامع اموی در نزدیکی‌اش ارزش آن را دو چندان می‌کرده است (جَبّور، 13، 15؛ ریحاوی، 64).
زمین کاروان‌سرا 000،5 متر مربع مساحت دارد و به شکل مربع است (قاجه، همان‌جا). بخش مرکزی بنا 9 گنبدِ یکسان با تزیینات خاص دارد (هیلنبرند، 355؛ وارن، 234؛ ریحاوی، 67). طاقهای سنگیِ زیرین آنها بر 4 ستون در وسط قرار گرفته، و کناره‌های قاعدۀ گنبدها از 4 لچکیِ سنگی تشکیل شده است (قاجه، 159؛ ریحاوی، همان‌جا). در زمین لرزۀ شدیدِ 1173ق برخی از گنبدها آسیب دیده، و سپس تا اندازه‌ای مرمت شده است (روائع، ریحاوی، همان‌جاها؛ علبی، 478).
کاروان‌سرا دارای اتاقها و انبارهایی است که در دو طبقه جای گرفته‌اند. طبقۀ همکف حجر‌ه‌هایی دارد که درها و پنجره‌هایشان رو به فضای مرکزی باز می‌شود (قاجه، همان‌جا؛ ریحاوی، 68). طبقۀ بالا از رواق بلندی مشرف بر فضای 9 گنبد تشکیل شده، و دارای غرفه‌هایی است (همان‌جا).
دروازۀ اصلی‌ کاروان‌سرا، همانند سطوح درونی بنا، دارای پوشش ابلق (از سنگهای سیاه و سفید) است و از در چوبی بزرگی تشکیل شده، که پیرامون آن با سنگ‌کاری معرق، مقرنس‌کاری، ستونهای توکار تزیینی و طاق‌نما آراسته شده است (وارن، همان‌جا؛ نیز نک‌ : جبور، 17-23). ورودی کاروان‌سرا دهلیزی به طول 10، و عرض 4 متر است که سقفی با تزیینات گچی دارد (نک‌ : قاجه، 158-159؛ ریحاوی، 66).

مآخذ

جبور، خزامی و ابراهیم عمیری، خان اسعد باشا، دمشق، 1996م؛
روائع من العمارة العربیة الاسلامیة فی سوریة، به کوشش حسن کمال و دیگران، دمشق، 1407ق/ 1987م؛
ریحاوی، عبدالقادر، «خانات مدینة دمشق»، الحولیات الاثریة العربیة السوریة، 1975م، ج 25 (1 و 2)؛
علبی، اکرم حسن، خطط دمشق...، دمشق، 1410ق/ 1989م؛
قاجه، جمعه احمد، موسوعة فن العمارة الاسلامیة، بیروت/ دمشق، 2000م؛
نیز:

Hillenbrand, R., Islamic Architecture…, Edinburgh, 1994;
Warren, J., «Syria, Jordan, Israel, Lebanon», Architecture of the Islamic World…, ed. G. Michell, London, 1978 (repr. Hong Kong, 1987).
زهرا خادم شریعت