خلاصه آنكه با نفى ايده‌آليسم، هستى خارج از ذهن اثبات مى‌شود، اما نوعيت اين هستى و اينكه آيا مادّى صرف است يا شامل مادى و غيرمادى است بحثى ديگر است كه بايد در «هستى شناسى» كه بخشى از جهان‌بينى است مورد بحث قرار گيرد، و ارتباطى با صحّت «ارزش شناخت» و «ايده‌آليسم و رئاليسم» ندارد.

ب) اصولًا ماركسيسم از نفى ايده‌آليسم عاجز و طبق اصولى كه در تحليل «شناخت» پذيرفته نمى‌تواند دليلى بر وجود جهان خارج اقامه كند؛ زيرا ماركسيسم ابزار شناخت را به حس و تجربه منحصر مى‌داند، در حالى كه حس و تجربه دائماً در معرض خطا قرار دارند، و براى اثبات صحّت احساس و تجربه؛ يعنى مطابقت فرآورده‌هاى حسّى و تجربى با واقعيت جهان خارج نياز به دليلى ديگر- به غير از احساس و تجربه- وجود دارد، زيرا عين مدّعى نمى‌تواند دليل بر مدّعى قرار گيرد.

ج) به فرض آنكه ماركسيسم بتواند از طريقى اصل وجود جهان خارج را اثبات كند، ولى از اثبات امكان شناخت صحيح آن عاجز است، بلكه طبق اصولى كه در نظريه شناخت پذيرفته نه تنها دليلى بر تطابق انديشه انسان با واقعيت خارج وجود ندارد، بلكه اصولًا امكان مطابقت انديشه انسان با خارج وجود ندارد زيرا:

1. ماركسيسم مصراً معتقد است كه انديشه انسان‌ها مطابق شرايط طبقاتى است، و هيچ انسانى داراى تفكّر مستقل و جدا از تأثير وضع طبقه خود نيست: