عرفان عبارت است از معرفت راه سلوك و مجاهدت براى رهايى نفس از قيود جزئيت و اتصال آن به مبدأ و اتصافش به اطلاق و كليت.

با اين تعريف، عرفان عملى عبارت است از پيمودن راهى كه سرانجام آن وصول به ذات اقدس حق تعالى و فناى در اوست؛ فنايى كه نتيجه آن رهايى نفس از همه قيد و بندهاى جزئيت و دست‌يابى او به مقام اطلاق وكليت كه همان مقام فناست.

از لحاظ روش بحث و تحقيق، تفاوت چندانى ميان «عرفان عملى» و «فقه و اخلاق اسلامى» وجود ندارد؛ زيرا هر سه از روش اثبات نقلى و اثبات عقلى- طبق ضوابطى كه عمدتاً در علم اصول فقه تبيين شده است- بهره مى‌گيرند؛ اما كاربرد روش اثبات عقلى، در اخلاق اسلامى بيشتر و در فقه و عرفان عملى كمتر است. البته تفاوت‌هاى جزئى ديگرى در روش بحث و تحقيق عرفان عملى، فقه و اخلاق اسلامى وجود دارد. مانند تفاوت موجود در نحوه بهره‌گيرى از روش اثبات نقلى، ميان روش متداول در فقه با روش برخى از عرفا كه اشراقات قلبى را در دلالت الفاظ بر معانى و مقاصد متون شرعى دخالت داده‌اند.

همان‌گونه كه گذشت، موضوع عرفان اسلامى چه نظرى و چه عملى، ذات احديت است و تفاوت اين دو ريشه در مسايل و احكامى دارد كه هر يك از اين دو علم درباره آنها بحث مى‌كنند. در عرفان نظرى پيرامون تحصيل اسما و صفات و مظاهر ذات احديت و در عرفان عملى پيرامون راه سلوك به سوى او بحث مى‌شود.

امّا موضوع فقه و اخلاق با يك‌ديگر و نيز هر كدام با عرفان عملى، كاملًا متفاوت و متمايز است؛ موضوع فقه، فعل اختيارى مكلف امّا موضوع اخلاق،