وجود همين ضرورت پيروى از رسول خدا و اولياى كاملِ پس از او در سير و سلوك، علم عرفان عملى را به ناچار در رديف علوم نقلى قرار مى‌دهد؛ زيرا پيروى از آنان، تنها از طريق آشنايى با راه و رسم ايشان امكان‌پذير خواهد بود. راه و روشى كه دركتاب و سنت كاملًا تبيين شده‌است.

ازمجموع آنچه ذكرشد، مى‌توان گفت عرفان نظرى به دليل تشابهى كه با فلسفه وكلام دارد- از اين نظركه هر سه، عهده‌دار تبيين نظرى جهان هستى‌اند- با اين دو علم قابل مقايسه است. عرفان عملى نيز به دليل تشابهى كه با فقه و اخلاق اسلامى دارد- از اين نظركه هرسه، درباره روش رفتارآدمى بحث مى‌كنند- با فقه و اخلاق مقايسه مى‌شود.

امّا ديگر رشته‌هاى علوم اسلامى، به دليل تباين تامى كه با عرفان اسلامى دارند، با اين علم مقايسه نمى‌شوند.

بنابر آنچه گفته شد، بحث را در دو بخش جداگانه مى‌توان دنبال كرد:

بخش 1: وجوه اشتراك و اختلاف عرفان نظرى با فلسفه وكلام اسلامى‌

پيش از پرداختن به اصل موضوع، توجه به اين مقدمه لازم است كه: ملاك تفاوت و تغاير علوم با يك ديگر را مى‌توان ضمن چهار مورد برشمرد:

1. روش تحقيق؛

2. موضوع، يعنى آنچه كه علم درباره احوال و اوصاف وخصوصيات (عوارض) آن بحث مى‌كند، مانند عدد در علم حساب؛ يا وجود مطلق درفلسفه الهى؛

3. مسايل و قضاياى طرح شده در علم؛