جلوگيرى از خلط معيارهاى اخلاقى راستين با معيارهاى دروغين و فرو ريختن مرزهاى تشخيص و تمييز ميان آنها، و تشويق انسانها به پاى بندى به معيارهاى راستين نهايت جديت و تلاش از خود بعمل آورند. از پيامبر خدا نقل است كه فرمود:

«كلكم راع و كلكم مسؤول عن رعيّته»[1].

هر چند همانگونه كه در مباحث گذشته گفتيم تصميم نهائى در پذيرش يا عدم پذيرشِ معيارهاى اخلاقى راستين از آنِ خود انسانهاست، لكن بنابر اين فرض كه عناصر مؤثر در شكل‌گيرى شخصيت فردى يا اجتماعى انسان در انجام آنچه در توان و دسترس آنها بوده در جهت تبيين معيارهاى اخلاقى راستين و تشويق و زمينه‌سازى در راستاى انتخاب آنها بوسيله انسانها، كوتاهى يا تقصير يا خيانتى انجام دهند و در نتيجه اين كوتاهى يا خيانت، فرد يا جامعه انسانى به انتخاب نادرست دست زند و راه كج را در پيش بگيرد و شخصيت او بر مبناى گمراهى و ستم و خيانت و جنايت شكل گيرد، همانگونه كه خود شخصيت انتخابگر در برابر خيانت و ستم و جنايت خود مسؤول است، عناصر تأثيرگذار بر اين انتخاب نيز مسؤولند، زيرا آنان با كوتاهى يا خيانت خود، راه را براى شكل‌گيرى اين شخصيت گمراه و جنايت پيشه، و نيز رفتارهاى جنايت كارانه و ستمگرانه او هموار كرده‌اند.

تطبيق هفتم: تغيير پذيرى انسان فرد، و انسان اجتماعى‌

انسان فرد و نيز انسان جامعه تغييرپذير است، شكل‌گيرى شخصيت فردى يا اجتماعى انسان بر مبناى يك نوع از معيارهاى اخلاقى بنيادين بدين معنى نيست كه آدمى براى هميشه تسليم اين معيارها خواهد ماند، و راه تغيير مسير زندگى و گزينش ديگر به روى انسان براى هميشه بسته است. انسان در هر لحظه مى‌تواند انسانى جز آن باشد كه در لحظه پيش از آن بوده است، و به رغم همه عوامل برونى و درونى كه او را به تسليم به يك مجموعه از باورهاى اخلاقى تشويق كرده‌اند، و به رغم شخصيتى كه براى خود بر مبناى آن معيارها ساخته و پرداخته است، مى‌تواند باورها و معيارهاى اخلاقى بنيادين خودرا تغيير دهد و از تسليم در برابر معيارهاى اخلاقى پيشين كه مبناى شكل‌يابى شخصيت اويند سرباز زند، و از آن معيارها روى گرداند، و به معيارهاى‌

[1] . صحيح مسلم: 1829.