اجتماعى آن جامعه خواهد بود، اين بدان معنا نيست كه شخصيت اجتماعى جامعه در برابر رفتار فردى انسانها مسؤول نيست، بلكه شخصيت اجتماعى جامعه در برابر رفتارهاى فردى هماهنگ با شخصيت اجتماعى نيز مسؤول است.

توضيح آنكه، شخصيت اجتماعى جامعه همانگونه كه گفتيم مى‌تواند شخصيت فردى انسان را تحت تأثير قرار داده، و فرد را به پذيرش شخصيت اجتماعى و تسليم در برابر معيارهاى اخلاقى و ارزشهائى كه مبناى شكل‌گيرى آن شخصيت اجتماعى است وادار كند.

در آنجا كه فرد تسليم ارزشهاى اجتماعى و باورهاى اخلاقى بنيادين جامعه كه مبناى هويت و شخصيت آن جامعه را تشكيل مى‌دهند مى‌شود، و آن معيارها را براى شكل دهى شخصيت فردى خود برمى‌گزيند، نه تنها خود فرد در برابر اين گزينش و نتايج برآمده از آن مسؤول است بلكه جامعه نيز مسؤول است، و مقصود از جامعه تمام نهادهاى اجتماعى و افرادى است كه در شكل‌گيرى شخصيت اجتماعى جامعه سهيم‌اند. نهادها و انسانهايى كه با پذيرش يك نوع معيار اخلاقى شخصيت اجتماعى مناسب با آن معيارها را شكل داده‌اند همگى در برابر نتايج برآمده از آن، از جمله رفتارهاى فردى ناشى از اين شخصيت اجتماعى مسؤول خواهند بود.

تطبيق ششم: مسئوليت انبياء و حاكمان و مربيّان و معلمان‌

بر مبناى آنچه در تطبيق پنجم گفتيم همه انسانهائى كه در شكل‌گيرى شخصيت اجتماعى انسانها اثر گذارند به مقدار توان و ميزان تأثيرى كه در شكل دهى شخصيت اجتماعى و فردى انسان دارند در برابر آن مسؤولند. انبياء مسؤولند آنچه از تعاليم الهى به آنها وحى شده براى مردم تبيين كنند، ومردم را به پاى بندى به معيارهاى راستين اخلاقى تشويق كنند، خداى متعال مى‌فرمايد:

فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ‌[1].

معلمان و مربيان و والدين و صاحبان نفوذ سياسى و اقتصادى و فرهنگى مسؤولند كه به يارى پيامبران الهى برخاسته و با تبعيت از آنان جامعه و افراد انسان را در جهت آشنايى مردم با معيارهاى اخلاقى راستين و شكل دهى شخصيت فردى و اجتماعى آنان بر مبناى آن معيارها و

[1] . اعراف، 6.