در برابر كار و انتخابى كه انجام داده سراغ گزينه‌هاى ديگر را بگيريم، و درباره آنها جويا شويم كه آيا در دسترس اين فرد بوده يا نبوده‌اند.

براى توضيح، به معتاد نوع سوّمى مثال مى‌زنيم: فرض مى‌كنيم اين معتاد از نظر وضعيّت فيزيكى و نيز التهاب و عطش اعتيادى كه بر او حكمفرماست كاملا نظير دو نوع معتادى است كه در گذشته درباره آنها سخن گفتيم «معتاد چموش، ومعتاد بى‌اراده» لكن اين معتاد نسبت به شرايطى كه در آن قرار دارد كاملا شاد و دلخوش و راضى است «معتاد با اراده». اين معتاد «معتاد با اراده» معتادى است كه با اراده و خواسته خود معتاد است، و بهيچوجه در انديشه گزينه‌اى ديگر جز آنچه انتخاب كرده- يعنى اعتياد- نيست، بگونه‌اى كه هرگاه در تمايل يا اعتياد او به مواد مخدّر كمترين سستى پديد آيد تلاش مى‌كند تا مجدّداً اعتياد خود را استحكام ببخشد، و به تمايل خود به مواد مخدّر شدّت و قوت بيشترى بدهد.

اراده اين نوع معتاد «معتاد با اراده» اراده‌اى آزاد نيست، زيرا تمايل به استفاده از مواد مخدّر او را به استعمال مواد مخدر وادار مى‌كند خواه اين كه تأثير اين تمايل در تكوين اراده خويش را خواسته باشد يا نخواسته باشد، لكن معذلك هنگامى كه به استعمال مواد مخدر دست مى‌زند، اين كار را آزادانه و با اراده آزاد خويش انجام مى‌دهد.

وضعيّت اين معتاد در نظر من وضعيتى «فزون اجبارى» نسبت به خواسته نخستين او در رابطه با تمايل به استفاده از مواد مخدر است. اين تمايل بدين سبب فعّال و وادار كننده است كه او به لحاظ فيزيولوژيك آلوده به اعتياد شده، لكن معذلك اين تمايل وادار كننده تمايل خود اوست زيرا او خود چنين تمايلى را خواسته است.

اگرچه اراده اين معتاد در كنترل او نيست، لكن او با خواسته پسين خود چنين خواسته كه اين تمايل فعال و مؤثر باشد، و اين تمايل را در شكل دهى اراده خويشتن كارساز و مؤثر كرده و در نتيجه اراده به استعمال مواد مخدّر را اراده خود ساخته است.

بنابراين معتاد با اراده نه تنها در برابر تأثير اعتيادش در شكل دهى اراده‌اش نسب به استعمال مواد مخدر، بلكه نيز در برابر استعمال مواد مخدّر مسئوليت اخلاقى دارد.

مفهومى كه من از «آزادى اراده» ارائه مى‌كنم در رابطه با مشكل جبر[1] بسيار طبيعى بنظر

[1] .Determ inism .