اسم الکتاب : اصول فقه نوين المؤلف : اراکی، محسن الجزء : 1 صفحة : 281
زيبايى است،
و شير حاكى از شجاعت و صلابت است و طبع سليم، اجتماع اين معانى محكى عنها را در
شيئى واحد نه تنها مىپذيرد كه از آن لذت نيز مىبرد؛ به خلاف اين تصوّر كه شيئ
واحد، كوه باشد و ابر و در عين حال شير باشد و ماه كه با هيچ طبع سليمى سازگار
نيست!
خلاصه
اينكه اگر آلت بودن و حاكى بودن ماه و شير و كوه و ابر را از معانى مذكور در نظر
بگيريم كه استعمال لفظ در آن معانى محكى عنها را نتيجه مىدهد- يعنى اينكه الفاظ:
«ماه» و «شير» و «كوه» و «ابر» در معانى: «زيبا» و «شجاع» و «پايدار» و «بخششگر»
به كار رفته باشند- با طبع سازگار و با ذوق سليم موافق است و شاهدى بر اين خواهد
بود كه حقيقت مجاز همان است كه در محل خود بيان كرديم و خلاصهاش اين است كه: لفظ
دلالتش بر معناى حقيقى، آلى مىشود و از معناى حقيقى كه حاكى از معناى مجازى است؛
گذر مىكند و بر معناى مجازى دلالت مىكند، و در نتيجه، لفظ در معناى غير ما
وضعله به كار رفته و از آن حكايت استقلالى مىكند.
لكن
اگر آلت بودن معانى ماه و كوه و ابر و شير را نپذيريم و به نظريه صاحب وقاية
الأذهان و محقّق خوئى (رحمة الله عليه) پاى بند شويم و معتقد باشيم- كه اين الفاظ،
در معانى خود به كار رفتهاند؛ لكن شاعر معانى اين الفاظ را بر معناى مجازى تطبيق
نموده و قوم خود را در آن واحد، ماه و شير و كوه و ابر دانسته است- به نوعى از
معنا مىرسيم كه مستهجن و غريب و مضحك و نامأنوس است.
اشكال
سوّم: اشكال ديگرى كه بر نظريه نفى مجاز در لفظ وارد است و از دو اشكال
سابق مهم تر است: اين است كه بنابر اين نظريه- كه دلالت مجازى را به مجاز در تطبيق
تفسير مىكند- دلالت مجازى از نوع دلالت تصديقى خواهد بود. كه بر شعور و اراده
متكلّم متوقّف است؛ زيرا تطبيق معنا بر مصداق ديگر در عالم اراده و شعور انجام
مىگيرد. بنابر اين، مستلزم آن است كه اگر لافظ فاقد اراده و شعورى لفظى را به كار
برد؛ همراه با قرينهاى كه لفظ را بهمعنايى غير ما وضع له منصرف مىكند، معناى
مجازى از آن فهميده نشود؛ مثلًا: اگر لافظى كه فاقد شعور است- نظير طوطى يا ضبط
صوت يا انسانى كه در حال خواب يا بى هوشى به سر مىبرد- كلمه «أسد يرمى» را به كار
برد، يا بيت شعرى را كه متضمّن مصراعى باشد كه ابوالمجد اصفهانى به آن استشهاد
كرده است: «شمسٌ تظلّلنى من الشمس» در اين صورت، نبايد معناى مجازى از آن
اسم الکتاب : اصول فقه نوين المؤلف : اراکی، محسن الجزء : 1 صفحة : 281