قاعده هفتم: قاعده دلالت لفظ بر لازم معنا

از جمله قواعد دلالتى كه متفرع بر وضع است قاعده دلالت لفظ بر لازم معناى موضوع له است. براى تبيين اين قاعده چند مطلب را بايد توضيح دهيم:

مطلب اوّل: مقصود از لازم معنا، اعم از لازم عادى و لازم عقلى است. مثلًا: در دلالت غيرلفظى آنجا كه آژير خطر به گوش مى‌رسد، لازم عقلى آن وجود سببى است كه آژير را به صدا در آورده است، و لازم عادى آن وجود اراده اخطار است كه لازم موضوع له آن است و آن هشدار به ساكنان ساختمان درباره خطرى است كه آنان را تهديد مى‌كند.

لازم عادى اين به صدا درآمدن قابل تخلف است. يعنى: ممكن است به صدا درآمدن آژير در نتيجه عاملى غير ارادى (نظير: اتصال سيم برق) باشد و در نتيجه اراده اخطارى در كار نباشد؛ لكن لازم عقلى آن، تخلف ناپذير است؛ يعنى به طور حتم علّتى وجود داشته كه آژير خطر را به صدا درآورده است.

در دلالت‌هاى لفظى كه دال بر معنا لفظ است دلالت بر لازم مى‌تواند به يكى از دو نحو مذكور باشد نظير لفظ «صبح آمد» كه دلالت آن بر طلوع خورشيد دلالت بر لازم عقلى است، زيرا بر رابطه علت و معلول مبتنى است. لكن دلالت آن بر شروع مردم به كار روزانه و ازدحام مردمى كه در معابر عمومى براى كار در رفت و آمدند دلالت بر لازم عادى است.

مطلب دوم‌: همان گونه كه دلالت لفظ بر معناى مطابق (معناى خود لفظ) مشروط به اراده نيست دلالت آن بر لوازم عادى يا عقلى معنا نيز مشروط به اراده نيست.

مطلب سوم‌: فرق است بين استعمال لفظ و اراده لازم معنا كه از نوع مجاز است- زيرا لفظ ابتداءً در معناى لازم كه موضوع له لفظ نيست به كار رفته است؛ نظير اينكه گفته شود: