محكى عنه آن است و گاه وسيله لحاظ انسان با وصف كليت ذهنى است كه در اين صورت انسان كلّى عقلى محكى عنه آن است.

مقدمه چهارم‌: در آنجا كه صورت معنا وسيله لحاظ صورت ذهنى خاص قرار بگيرد يعنى محكى عنه آن، صورت خاص موجود در ذهن باشد نظير انسان كلّى عقلى، در اين صورت موضوع له يعنى حقيقتى كه محكى عنه صورت معناست جزئى حقيقى است اگر چه به لحاظ انطباق بر مصاديق كثير در خارج، كلّى به شمار رود؛ لكن در اين نگاه كلّى نيست چون در ظرف ذهن كه ظرف وجود آن است قابليت انطباق بر غير خود ندارد بلكه يك صورت ذهنى جزئى است و اگر لفظ براى چنين معنايى وضع شود طبق تعبير مشهور از قبيل وضع خاص، موضوع له خاص خواهد بود. بنابر اين صورت معنا هرگاه وسيله لحاظ صورت ذهنى خاص و معينى قرار بگيرد جزئى خواهد بود؛ زيرا صور ذهنيه خاصه از آن نظر كه در ذهن قابليت انطباق بر غير خود ندارند هميشه جزئى‌اند و كليت معنا هميشه ناشى از قابليت انطباق آن بر مصاديق متكثره است.

مقدمه پنجم‌: صور معانى كليه يعنى آن معانى كه قابليت انطباق بر كثيرين دارند، از نظر نحوه انطباق بر مصاديق متكثره در هنگام صدور حكم بر آنها- از جمله وضع لفظ براى آنها- به سه نحو مى‌توانند مورد لحاظ ذهنى قرار گيرند:

1) لحاظ صرف الوجود: در اين لحاظ مفهوم كلّى «به لحاظ وجودٍ مّا در خارج» مورد نظر ذهن قرار گرفته است بنابر اين هر نحو وجودى كه براى مفهوم در خارج حاصل شود موضوع حكمى كه بر آن شده است قرار مى‌گيرد. در اين فرض غرض از حكم به طبيعت كلّى تعلق گرفته و لذا متعدّد نيست و به مجرّد وجود يك مصداق از كلّى در خارج حاصل مى‌شود؛

2) لحاظ مطلق الوجود: در اين لحاظ مفهوم كلّى به لحاظ همه مصاديق وجودى مورد نظر قرار گرفته است؛ لكن به نحو انحلالى، يعنى هر مصداقى كه در خارج متحقق شود وجودى براى آن كلّى به شمار مى‌رود و از آنجا كه وجود كلّى در خارج متعدد است به تعدد مصاديق آن، حكم بر يكايك مصاديق كلّى بار شده است. در اين فرض به هر يك‌