\* اشكال استاد شهيد:

لكن، به رغم اينكه استاد شهيد صدر (رحمة الله عليه) اين اشكال محقّق خوئى را بر محقّق عراقى مندفع مى‌داند؛ بر نظريه محقّق عراقى اشكالى ديگر وارد مى‌كند كه محصّلش اين است كه: معناى اين تلازم واقعى سببيت تصوّر لفظ براى تصوّر معناست و سببيت خاصّيتى تكوينى و ذاتى براى مسبّب است و نه تنها امرى جعلى و اعتبارى نيست؛ بلكه تكوينى است، كه ذاتى نيز هست و قابل تحصيل و اكتساب و عروض نيست؛ تا چه رسد كه عروضش به سبب جعل و اعتبار باشد![1]

جواب اين اشكال:

به نظر ما، اين اشكال نيز مندفع است؛ زيرا در امور جعلى و اعتبارى، اگرچه معتبَر امرى اعتبارى است؛ لكن خود اعتبار امرى حقيقى است و ممكن است نظير ساير امور حقيقى داراى خواص و آثار ذاتى باشد. على هذا در توجيه نظريه محقّق عراقى مى‌توان گفت: خاصّيت ذاتى جعل لفظ براى معنا وجود رابطه تلازمى است واقعى ميان تصوّر لفظ و تصوّر معنا كه اين تلازم در عالم نفس الامر- پس از انقضاى زمان جعل و اعتبار- همچنان باقى است.

اينكه بر جعل- كه خود حقيقتى از حقايق است- آثار و خواص تكوينى بار شود؛ نمونه‌ها و مصاديق فراوان دارد. مثلًا: انبعاث از امر، يا تولّد داعى در نفس مأمور، يا ارتداع و انزجار منهى از منهى عنه همگى، خواص و آثار تكوينى و واقعى‌اند كه مترتّب بر اعتبار و جعل وجوب يا حرمت‌اند. اگر ترتّب آثار واقعى اينچنين را بر جعل و اعتبار بتوان تصوّر نمود؛ ترتّب تكوينى اثرى واقعى- نظير تلازم بين صورت لفظ و صورت معنا- را چرا نتوان تصوّر نمود؟

اعتراض ما بر نظريه محقّق عراقى (رحمة الله عليه):

1) به نظر ما، اشكال وارد بر اين نظريه محقّق عراقى اين است كه: ايشان، معتبر و مجعول را تلازم واقعى بين صورت لفظ و صورت معنا مى‌داند، بدين معنا كه: معتقد است كه ذات معتبر حدوثاً، متوقّف بر اعتبار است و لكن بقاءً، به امرى واقعى تبديل‌

[1] . همان، ص 74.