كه مرد دو كفاره مخيره و زن يك كفاره مخيّره بدهد؛ ولى اگر او را مجبور نكرده باشد، و زوجه‌اش از اول به جماع راضى بوده است، بر هر كدام يك كفّاره مخيره واجب مى‌شود.

870- شخصى كه مى‌تواند وقت را تشخيص دهد، اگر به گفته كسى كه مى‌گويد مغرب شده افطار كند يا به سبب گفته او شك كند كه مغرب شده يا نه و افطار كند و بعد بفهمد مغرب نشده بود، علاوه بر قضاء، كفاره مخيّره بر او واجب مى‌شود؛ اما اگر از قول او اطمينان به دخول مغرب پيدا كند، كفاره بر او واجب نمى‌شود.

871- كسى كه مى‌خواهد روزه بگيرد، اگر شك كند صبح شده است يا نه و كارى كه روزه را باطل مى‌كند انجام دهد، قضاء و كفاره بر او واجب نمى‌شود؛ لكن اگر دو نفر عادل بلكه بنابر اقوى يك نفر عادل به او خبر دهند كه صبح شده است، و او بدون اعتناء به حرف آنها مفطرى را انجام دهد، بايد قضاء آن روزه را بگيرد و كفاره مخيّره هم بدهد، هرچند معلوم نباشد كه خبر آنها راست بوده است يا دروغ.

دوم- موارد وجوب قضاء و كفاره جمع:

872- اگر روزه‌دار با چيز حرامى غير از نسبت دروغ دادن به خدا و پيغمبران و جانشينان آنها روزه خود را باطل كند، چه آن چيز در اصل حرام باشد- مثل شراب و زناء- يا به جهتى حرام شده باشد- مثل خوردن غذاء حلالى كه براى انسان ضرر دارد، و نزديكى كردن با عيال خود در حال حيض- كفاره جمع بر او واجب مى‌شود، يعنى بايد يك بنده آزاد كند و دو ماه پى در پى روزه بگيرد و شصت فقير را سير كند و يا به هر كدام از آنها يك مدّ- هفتصد و پنجاه گرم- طعام بدهد؛ و چنانچه هر سه كفاره برايش ممكن نباشد، بايد هر كدام از آنها را كه ممكن است، انجام دهد.

سوم- موارد وجوب قضاء و كفاره مُدّ:

873- اگر كسى قضاء روزه ماه رمضان را بعد از زوال- ظهر شرعى- از روى عمد و اختيار افطار كند، كفاره بر او واجب مى‌شود، و كفاره آن اطعام ده فقير است، كه به هر كدام از آنها يك مُدّ- هفتصد و پنجاه گرم- طعام بدهد؛ و اگر از كّفاره مّد عاجز باشد، بايد سه روز روزه بگيرد.

874- اگر كسى در ماه رمضان به واسطه عذرى روزه نگيرد و بعد از رمضان عذر او برطرف شود و تا رمضان آينده عمداً قضاء روزه‌هايى را كه نگرفته، بجا نياورد، بايد علاوه بر قضاء آن‌