احتمال اول مستلزم تصادف و انكار قانون عمومى عليت است، احتمال دوم مستلزم تقدم شى‌ء بر نفس و دور محال است و هيچ عاقلى اين دو احتمال را نمى پذيرد، بنابراين احتمال سوم معين مى شود.

48. خواص ماده يا خواص روح‌

ماديها عليت را در روابط مادى پديده ها منحصر مى دانند، طبق اين ادعا نبايد هيچگاه موجود جديدى در دنيا به وجود بيايد، در حاليكه ما مى بينيم در جهان خصوصا در قسمت حيوانات و انسان شاهد پيدايش موجودات جديدى مانند حيات و شعور و عواطف و احساسات و فكر و ابتكار و اراده، هستيم. ماديها مى گويند اين پديده ها جز خواص ماده چيزى نيست، اين ادعا ايراداتى دارد.

1- بر اين امور خواص عمومى ماديات مانند امتداد و تجزيه قابل تطبيق نيست و نمى شود آنها را مادى پنداشت.

2- اين خواص در تمام موارد در ماده بى جان وجود ندارد و پس از مدتى واجد آنها مى شود، بنابراين علت آنها خود ماده نيست بلكه عامل ديگرى مى خواهد كه جز علت فاعلى و عامل موجد و هستى بخش كس ديگر نخواهد بود.

3- از لازمه انحصار عليت در عليت مادى و روابط آن، نفى اختيار و اراده و اثبات جبر عمومى است زيرا اختيار و اراده از جهان ماده به كلى بدور است در حالى كه وجود اراده و اختيار در افعال ما وجدانى است.

خود ماديين نيز به ارزشها و مسئوليتهايى قايلند كه مسلما بدون اختيار و اراده قابل تصور نيست.