اى معاويه! آيا از نمازت دزديدى؟ «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» كجاست؟ و تكبير كجاست؟ او پس از آن، هر گاه نماز مى‌گزارد، «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» را براى امّ القرآن (سوره حمد) و براى سوره بعد از آن مى‌خواند و چون به سجده مى‌رفت، تكبير مى‌گفت.[1]

واضح است كه فرياد برآوردن صحابيان و تابعيان، نشانه آن است كه جزئيّت بسمله براى سوره حمد و ديگر سوره‌ها و نيز بلند خواندن آن در نماز، نزدشان از مسلّمات به شمار مى‌آمده؛ زيرا در غير اين صورت، مسلّماً مستندى از سوى معاويه يا وابستگان فكرى وى در توجيه اقدام انجام شده، ارائه مى‌شد.

دگرگون كردن «سنّت جهر به بسمله»

مطابق نقل محدّثان شيعه و اهل سنّت، التزام به جهر به بسمله، تا اوايل حكومت بنى اميّه ادامه داشت. هر چند معاويه به دليل اعتراض مردمى نسبت به تغيير سيره جارى در بسمله، ناگزير به عقب‌نشينى گرديد، ليكن مقصود تثبيت نشده وى، در فرصت مناسب ديگرى توسط وابستگان حكومت او دنبال گرديد. در اين عرصه، نخستين كسى كه سنّت جَهْر به بِسمله را به اخفاتْ تغيير داد، عمرو بن سعيد بن العاص، والى اموى مدينه بود. سيوطى به نقل از بيهقى از زهرى، چنين آورده است:

از سنّت نماز، اين بود كه «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» قرائت شود و نخستين كسى كه «بسم اللَّه الرحمن الرحيم» را آهسته خواند، عمرو بن سعيد بن عاص، حاكم مدينه، بود.[2]

[1]. الدرّ المنثور: ج 1 ص 21.

[2]. الدرّ المنثور: ج 1 ص 29.