نقد دليل‌

بايد دانست عموم روايات مورد استناد محدّث نورى، از جهت سندى يا دلالى و يا از هر دو جهت، مخدوش اند. اشكال سندى آنها عدم اعتبار شمارى از منابع مورد استناد و ضعف يا جعل شمارى از روايات مورد استناد است. اشكال دلالى نيز، عدم دلالت روايات بر ادعاى تحريف است كه به بررسى آنها مى‌پردازيم. و اينك توضيح اين سخن:

يك. اشكال سندى‌

محدّث نورى در كتاب خويش حجم نسبتاً وسيعى از روايات را براى تقويت و تأييد شبهه تحريف، ارائه نمود؛ ليكن بسا يك روايت به گونه‌هاى متعدّدى نقل شده است:

گاه به صورت مسند و گاه مرسل، از يك يا چند مصدر، با عباراتى همگون يا نقل به معنا، با تقطيع يا بدون آن، و با تكرار در مناسبت‌ها و باب‌هاى متعدّد.[1]

وانگهى عمده اين روايات، از مصادر نامعتبر و فاقد طريق مورد اعتماد، نقل شده‌اند يا داراى ضعف سندى هستند و رجاليان، راويان و مؤلّفان آن كتاب‌ها را ضعيف، غالى،[2] متّهم و مجهول شمرده‌اند،[3] مانند احمد بن محمد سيّارى، ابراهيم بن اسحاق نهاوندى، حسين بن حمدان خصيبى (حضينى)، محمد بن على ابو سُمَينه كوفى، محمد بن سليمان ديلمى و حسن بن على بن ابى حمزه. تنها شمارى اندك از اين روايات، به لحاظ سند، معتبرند كه آنها نيز يا مشكل دلالى دارند و يا قابل تأويل هستند[4] و در آنها نيز- چنان كه خواهيم گفت- معناى تحريف لفظى قصد نشده و مراد

[1]. ر. ك: آلاء الرحمن: ج 1 ص 65.

[2]. ر. ك:« بررسى نقش غاليان در روايات تحريف قرآن»، پايان‌نامه كارشناسى علوم قرآن و حديث، محمدحسن احمدى: ص 118. بر اساس اين بررسى، از مجموع بيش از هزار روايتى كه موهم تحريف اند، تعدادى نزديك به دو سوم( 613 روايت) از طريق غاليان نقل شده است.

[3]. آلاء الرحمن: ص 26.

[4]. ر. ك: القرآن و روايات المدرستين: ج 3 ص 222- 223 و 847؛ البيان: ص 229؛ دائرة المعارف قرآن كريم: ج 6 ص 311- 318 مدخل« تحريف‌ناپذيرى قرآن»؛ وسلامة القرآن من التحريف: ص 119- 125. نويسنده در اين كتاب، احاديث فصل الخطاب نورى را دسته‌بندى و به لحاظ اعتبار سند و منبع بررسى كرده است.