آورده و ميان آن دو با «بسم اللَّه» فاصله نينداخته و [در نتيجه اين جمع‌] آنها را در سبع طُوَل قرار داده است. عثمان پاسخ مى‌دهد: «زيرا در باره سوره توبه كه از آخرين سوره‌هاى نازل شده بر پيامبر است، چيزى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما نرسيده بود و داستان هر دو سوره شبيه هم بود. از اين رو، آن دو را كنار هم نهادم [و يك سوره از طُوَل شدند]».

اما باقلانى، در مضمون اين روايت ترديد كرده و احتمال داده كه در نقل آن، كاهش يا افزايش رخ داده است.[1] اين ترديد، با توجه به نزول سوره انفال در اوايل هجرت و هنگامه جنگ بدر[2] و وجود راوى ضعيفى به نام يزيد فارسى در سند اين گزارش، جدّى است.[3] برخى از قائلان به اين قول، يعنى توقيفى بودن جمع بيشتر سوره‌ها و نه همه آنها، مانند ابوجعفر ابن زبير (م 708 ق) قول به اجتهادى بودن ترتيب سوره‌ها را با قول خود، سازگار مى‌دانند؛ زيرا قائلان به ترتيب اجتهادى، آن را براى برخى سوره‌ها و نه همه آنها مى‌گويند و منشأ اجتهاد صحابه را نيز اشارات پيامبر صلى الله عليه و آله مى‌دانند. براى نمونه، مالك و نيز زركشى (در يكى از دو ديدگاهش)، تأليف اجتهادى قرآن را بر اساس اشاراتى مى‌دانند كه صحابه از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيده بودند و ارتباط موجود ميان سوره‌هاى انفال و برائت، طلاق و تحريم، تكوير و انفطار، الضحى و الم نشرح، فيل و قريش و معوّذتين و بسيارى ديگر از سوره‌ها را تأييدى بر اين ادّعا مى‌شمارند.[4]

نظريه نهايى‌

مى‌توان برخى از قائلان ديدگاه دوم (اجتهادى بودن ترتيب سور) مانند علامه طباطبايى و آية اللَّه معرفت را نيز به گروه سوم ملحق كرد؛ زيرا ايشان نيز با ترتيب‌

[1]. الانتصار للقرآن: ج 1 ص 282.

[2]. التحرير و التنوير: ج 9 ص 6.

[3]. مناهل العرفان: ج 1 ص 360- 361.

[4]. البرهان فى تناسب سور القرآن: ص 73- 78. نيز، ر. ك: البرهان فى علوم القرآن: ج 1 ص 257.