سه. اين روايات، با اجماع مسلمانان مبنى بر اثبات قرآن از طريق تواتر، مخالفت دارد؛ زيرا در آنها آمده است كه با شهادت دو نفر قرآن ثبت مى‌شد. توجه به اين اشكال سبب شده است كه برخى به توجيه ثبت قرآن با شهادت دو شاهد دست بزنند.

براى نمونه، ابن حجر مقصود از دو شاهد را، نه دو فرد عادل، كه به معناى حفظ و كتابت دانسته است.[1] مقصود ابن حجر شايد اين باشد كه هر آيه و عبارتى در صورتى در مصحف ثبت مى‌شد كه در حفظ حافظان كل يا اجزاء قرآن و نيز در دست‌نوشته‌هاى اصحاب، موجود باشد.

توجيه‌هاى ديگرى هم موجود است مانند اين كه شهادت دو شاهد بر اين اقامه مى‌شد كه آنچه نوشته‌شده، پيش روى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نوشته شده و مورد تأييد آن حضرت بوده است،[2] يا شهادت بر اين كه يكى از وجوه قرائت بوده و پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آن را شنيده و تأييد نموده است‌[3] و يا توجيه‌هاى ديگر.[4]

چهار. اين روايات، يكى از انگيزه‌هاى جمع قرآن را كشته شدن بسيارى از حافظان قرآن در جنگ يمامه دانسته‌اند؛ اما در فهرست شهداى اين جنگ، تنها نام افراد معدودى ذكر شده است كه حافظ بودنِ بيشينه قرآن در حقّ آنان محتمل است.[5]

شاهد دوم: گزارش زيد بن‌ثابت‌

دليل ديگرِ جمع اجتهادى قرآن، گزارش زيد بن ثابت است. او مى‌گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله از دنيا رفت در حالى كه قرآن گردآورى نشده بود.[6] اين بدان معناست كه قرآن كنونى‌

[1]. فتح البارى: ج 9 ص 12.

[2]. جمال القرّاء: ج 1 ص 261.

[3]. فتح البارى: ج 9 ص 12.

[4]. ر. ك: الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 157؛ تاريخ قرآن، معرفت: ص 89.

[5]. ر. ك: البداية و النهايه: ج 5 ص 376- 369.

[6]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 160« عن زيد بن ثابت قال: قبض النبى صلى الله عليه و آله ولم يكن القرآن جمع فى‌شى‌ء».