شاهد نخست: گردآورى قرآن به امر خليفه اوّل‌

كسانى بر اين باورند كه در زمان پيامبر، قرآن در حافظه افراد نگهدارى مى‌شد و چون در دوران ابوبكر و در جنگ يمامه، جمع فراوانى از حافظان قرآن شهيد شدند، خليفه با هشدارِ عمر، از ترس ضايع شدن قرآن، به فكر جمع قرآن افتاد. او زيد بن ثابت را با عده‌اى (سعيد بن عاص، عبد الرحمن بن حارث بن هشام و عبد اللَّه بن زبير) مأمور اين كار كرد و بدين ترتيب، نسخه‌اى از قرآن را نگاشتند. اين نسخه، ابتدا نزد ابو بكر و پس از وى نزد عمر وسپس نزد دخترش حفصه نگهدارى مى‌شد.[1] به گزارش يعقوبى، اين كار را گروهى متشكل از 25 نفر از قريش و پنجاه نفر از انصار به سرپرستى زيد عهده‌دار شدند و ابوبكر به آنها دستور داد قرآن را بنويسند و بر سعيد بن عاص كه مردى فصيح بود عرضه كنند.[2] گفته شده: اين گروه هر روز در مسجد گرد مى‌آمدند و كسانى كه آيه يا سوره‌اى از قرآن نزدشان بود به آنها مراجعه مى‌كردند و آنان با ارائه دو شاهد، مى‌پذيرفتند.[3] تنها از خزيمه بن ثابت از آن رو كه پيامبر شهادت او را دو شهادت به شمار آورده بود. دو آيه آخر سوره برائت، بدون ارائه شاهدى ديگر پذيرفته شد.[4]

نقد شاهد نخست‌

برخى نكات تأمل‌برانگيز در مضمون اين نقل‌ها، سبب ترديد محققان در آن شده است؛ از جمله:

يك. با وجود فراوانى روايات جمع قرآن بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله،[5] اختلاف مضمونى‌

[1]. صحيح البخارى: ج 6 ص 98- 99؛ فضائل القرآن، نسايى: ص 74- 75؛ كنز العمّال: ج 2 ص 571.

[2]. تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 135.

[3]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 157؛ التمهيد: ج 1 ص 299.

[4]. صحيح البخارى: ج 5 ص 211؛ فتح البارى: ج 9 ص 13؛ عمدة القارى: ج 18 ص 282.

[5]. ر. ك: كنز العمّال: ج 2 ص 572- 590.