سير تاريخى توحيد مصاحف‌

به نظر مى‌رسد كه ارائه ديدگاهى قطعى در موضوع جمع قرآن، به دليل متناقض بودن روايات، ممكن نباشد. با اين حال، با نگاهى جامع به مجموع روايات و گزارش‌هاى تاريخى مى‌توان گفت كه جمع قرآن، در سه مرحله اتّفاق افتاده است:

1. جمع‌آورى قرآن در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله: در اين دوره، قرآن در مدت 23 سال به صورت پراكنده نازل مى‌شد و پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آن را با آرامى بر مسلمانان مى‌خواند و آنها آن را به حافظه مى‌سپردند. افزون بر اين، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى نوشتن وحى قرآن، شتاب مى‌كرد و به محض نزول هر آيه‌اى، به كاتبان وحى فرمان مى‌داد آن را در جايگاهش قرار دهند و كتابت قرآن، خيلى زود در همان دوران مكّه آغاز شد.[1] به گزارش بخارى از بَراء، هنگام نزول آيه‌ «لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»،[2] پيامبر صلى الله عليه و آله زيد را فراخواند و فرمود كتف و دوات بياورد تا آن را بنويسد.[3] پس كاتبان وحى، آنچه را بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده بود، در نوشت‌افزارهاى مختلف، نوشتند و زمانى كه وحى كامل شد و رحلت آن حضرت فرا رسيد، همه قرآن در پيش روى آن حضرت و با نظارت كامل ايشان در صحيفه‌هايى متعدد نگاشته شده بود؛ ولى در يك مصحف، ميان دوجلد، گردآورى نشده بود.[4]

2. جمع‌آورى قرآن در زمان ابو بكر: وى صحيفه‌هاى پيش‌گفته قرآن را در يك مصحف، جمع كرد و اين نخستين مصحف رسمى بود كه دستگاه خلافت، آن را تدوين كرد و گر نه پيش از اين برخى از صحابه از جمله امير مؤمنان عليه السلام و ابن‌

[1]. الموسوعة القرآنية، ابيارى: ج 1 ص 352-/ 353.

[2]. نساء: آيه 95.

[3]. صحيح البخارى: ج 5 ص 183.

[4]. الموسوعة القرآنية: ج 1 ص 354؛ معجم علوم القرآن: ص 112- 113.