جمعى مانند ابن مسعود و ابَىّ بن كعب و ديگران، آن را چندين بار بر پيامبر صلى الله عليه و آله خوانده‌اند.[1]

2. روايات فراوانى وجود دارد كه اصحاب پيامبر خدا صلى الله عليه و آله قرآن را ختم مى‌كردند، يا اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله، آنان را به ختم قرآن تشويق مى‌كرد. بنا بر اين، قرآن در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله آغاز و پايانى داشته است.[2]

3. بنا به روايتى كه نزد اهل سنّت، «صحيح» شمرده شده،[3] زيد بن ثابت مى‌گويد كه نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوديم و قرآن را از برگه‌ها جمع مى‌كرديم.[4] پس معناى تأليف قرآن، مرتّب كردن آيات و سوره‌هاى آن با نظارت پيامبر صلى الله عليه و آله است، نه نگارش محض.[5]

4. در روايات، نام عده‌اى (چهار يا شش نفر يا بيشتر)[6] از صحابه آمده است كه قرآن را در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله جمع كرده‌اند[7] و اين كار زير نظر آن حضرت بوده است.[8] حمل «جمع» در اين روايات بر «حفظ»- آن‌گونه كه بعضى پنداشته‌اند-[9] بى‌دليل به نظر مى‌رسد،[10] ضمن آن كه حافظان قرآن در عصر رسالت، به مراتب، بيش از اين عدّه بوده‌اند.[11]

[1]. متشابه القرآن: ج 2 ص 77.

[2]. مقدمتان فى علوم القرآن: ص 27؛ دراسات قرآنيه( تاريخ قرآن): ص 77- 79.

[3]. جمع القرآن دراسة تحليلية: ص 86-/ 89.

[4]. مسند ابن حنبل: ج 5 ص 185؛ سنن الترمذى: ج 5 ص 39؛ البيان: ص 254.

[5]. دراسات قرآنيه( تاريخ قرآن): ص 76؛ مباحث فى علوم القرآن: ص 70؛ تاريخ قرآن، حجتى: ص 221.

[6]. ر. ك: حقائق هامة: ص 90- 100.

[7]. المحبّر، ص 286؛ صحيح البخارى، ج 6، ص 103؛ مجمع الزوائد: ج 10 ص 41-/ 42.

[8]. لباب التأويل: ج 1 ص 9؛ حقائق هامّة: ص 90- 100.

[9]. ر. ك: التمهيد: ج 1 ص 285.

[10]. البيان: ص 249- 250؛ دراسات قرآنيه( تاريخ قرآن): ص 75- 76.

[11]. دراسات قرآنيه( تاريخ قرآن): ص 75؛ مباحث فى علوم القرآن: ص 65- 68.