يافتن بر آن مالكش شود. سعادتمندترينِ مردم كسى است كه به محاسبه نفس خويش همت گمارد و حقوق خود را در روز و شب، از نفس خويش طلب كند.

البته مخالفت با نفس، همواره در دو جهت مى‌تواند رخ دهد: گاه مخالفت با تمايل نفس به گناهان و زياده‌روى در امور مباحى مانند خوردن و آشاميدن است؛ و گاه مخالفت با ميل نفس به ترك فرايض يا كارهاى پسنديده. اين دو نوع مخالفت با نفس، كه لازمه آن صبر است، در روايتى از پيامبر (ص) مورد اشاره قرار گرفته و با صبر در مصيبت، به مثابه اقسام سه‌گانه صبر جمع شده است:

الصبر ثلاثة: صبر عند المصيبة، صبر على الطاعة و صبر عن المعصية.[1]

2. استمرار (مراقبت دائم)

براى ايجاد فضيلت‌ها و پايدارى آن در جان آدمى و تبديلش به ملكه نفسانى، تكرار و مداومت در انجام‌دادن رفتارهاى مربوط، ضرورى است. به عبارت ديگر، در تربيت نفس افزون بر آگاهى از راه‌هاى كنترل نفس و اهتمام ورزيدن به آن، مداومت و استمرار نيز اجتناب‌ناپذير است و بدون آن هرگز در تسلط بر نفس توفيقى حاصل نخواهد شد؛ اگر توفيقى هم به دست آيد مقطعى است و به‌سرعت فراموش مى‌شود. توضيح آنكه كنترل نفس و مقابله با تمايلات آن مقطعى نيست، بلكه مشغله‌اى دائم است؛ زيرا آنگاه كه شرايط مساعد براى تحريك غرايز و شهوات فراهم آيد، هواى نفس تحريك شده، فوران مى‌كند و به‌اصطلاح علم روان‌شناسى به هيجان تبديل مى‌شود. اين رويداد، هر لحظه ممكن است؛ ازاين‌رو انسان همواره بايد آماده مقابله با تمايلات نفسانى و هيجانات درونى باشد. به عبارت ديگر، هواهاى نفسانى توجه هميشگى مى‌طلبد و شايد لحظه‌اى غفلت، به اشتباه منجر شود؛ اشتباهى كه در برخى موارد جبرانش دشوار و گاه ناممكن است. اين همان چيزى است كه در سير و سلوك و آموزه‌هاى عرفانى از آن به «مراقبه» تعبير مى‌كنند. به نظر مى‌رسد از چند آيه قرآن كريم، لزوم مراقبه در اعمال را مى‌توان برداشت كرد. در آيه‌اى از قرآن كريم آمده است:

[1]. الكافى: ج 2 ص 92 ح 15.