براى مثال، در بيانات معصومان (عليهم السلام) خوردن مؤمن با خوردن منافق متفاوت است. مؤمن، خوشايند خانواده‌اش را بر خشنودى خود ترجيح مى‌دهد، اما منافق، رفتارى مقابل اين رفتار دارد.[1] پس بايد بر نفس خود سخت گرفت و به رفتارهاى نيك عادتش داد و از اتكاب رفتارهاى زشت باز داشت تا رفتارهاى پسنديده، در ضمير به ملكه تبديل شده، سجاياى اخلاقى نيكو در وجود راسخ شود.

شيوه مراقبت نفس‌

به نظر مى‌رسد بايد براى مراقبت نفس، مى‌بايست اصولى مبتنى بر آموزه‌هاى دينى در پيش گرفت؛ زيرا بدون الهام از متون دينى، امكانِ به بيراهه رفتن در تربيت نفس فراوان است. چه بسيار فرقه‌هاى بشرى كه با ابداع روش‌هاى گوناگون، راهىِ ناكجاآباد شده، پيروان خود را نيز گمراه كردند. بنابراين براى مراقبت نفس و تربيت آن، فقط از طريق اتخاذ اصول ذيل كه مستند به آموزه‌هاى دينى و تأييدشده پيشوايان دين است ضرورى است:

1. مخالفت با خواهش‌هاى دل‌

محدود كردن خويش از طريق محاسبه روزانه اعمال خود و در تحت كنترل درآوردن خود از طريق مخالفت با خواهش‌هاى دل نيز از اين مصاديق است.

در سفارش‌هاى امام على (ع) در جهت سختگيرى بر نفس براى تربيت آن آمده است:

قيدوا أنفسكم بمحاسبتها، و املكوها بمخالفتها، تأمنوا من الله الرهب، و تدركوا عنده الرغب، فإن الحازم من قيد نفسه بالمحاسبة، و ملكها بالمغالبة، و أسعد الناس من انتدب لمحاسبة نفسه، و طالبها حقوقها بيومه و أمسه:[2]

با محاسبه، نفس خود را ببنديد و با مخالفت، آن را تملك كنيد تا از ترس عذاب خداوند در امان باشيد و شوق وصال او را ادراك كنيد. همانا دورانديش كسى است كه با محاسبه، نفس خويش را محدود كند و با غلبه‌

[1]. الكافى: ج 4 ص 12 ح 6.

[2]. محاسبة النفس: ص 36.