آن جهت كه اين رفتارها توان مقابله با تمايلات نفسانى را بالا برده، قدرت «نه» گفتن به نفس را افزايش مى‌دهد. آنچه در ادامه آمده است، برخى از مهم‌ترين عوامل تقويت‌كننده توان آدمى در مسير غلبه بر نفسش است.

خاموشى (سكوت)

از اقداماتى كه به تسلط انسان بر نفس و غلبه بر آن كمك شايانى مى‌كند، خاموشى و پرهيز از سخن بسيار است. اين رفتار، از برترين نوع عبادات شمرده شده است؛[1] زيرا فوايد بسيار دارد.[2]. بى‌ترديد كسى كه كم سخن بر زبان جارى مى‌سازد، فرصت فكر و تأمل بيشترى دارد؛ ازاين‌رو كمتر خطا از او سر مى‌زند،[3] و همنوعان از گزند زبان او در امان هستند و نفس اماره‌اش كمتر بهره‌مند مى‌شود. بنابراين افزون بر اينكه خويشتن‌دارى از سخن گفتنِ بسيار، خود، رفتار اخلاقى و نوعى مقابله با نفس و تسلط يافتن بر آن به شمار مى‌آيد، حتى باعث مى‌شود انسان مسير تسلط بر نفس را راحت‌تر بپيمايد و بر نفس خويش ساده‌تر چيره شود. ازاين‌رو يكى از فوايد خاموشى، كمك‌رسانى به تسلط انسان بر نفس خويش است، آن‌گونه كه از پيامبر (ص) نقل شده است:

عليك بطول الصمت فإنّه مطردة للشيطان و عون لك على امر دينك.[4]

بر تو باد به خاموشىِ بسيار؛ كه موجب طرد شيطان است و در كار دين ياور توست.

از امام حسن (ع) نقل شده است كه فرمود:

نعم العون الصمت فى مواطن كثيرة و ان كنت فصيحاً.[5]

خاموشى چه ياور خوبى است در بسيارى جاها؛ گرچه انسانى سخنور باشى.

[1]. وسائل الشيعة: ج 5 ص 201، 6327: امام صادق( ع):

[2]. همان: ج 12 ص 251 ح 16228: رسول خدا( ص):

[3]. الزهد، ابن مبارك، ص 288 ح 839: رسول خدا( ص):

[4]. بحار الانوار: ج 78 ص 279 ح 19.

[5]. معانى الاخبار: ص 401 ص 62.