از امام على (ع) در بيان كوتاه و زيبايى نقل شده است كه فرمود:

العين مصحف البصر:[1]

چشم، كتاب ديده است.

بنابراين از طريق كنترل اعضا و جوارح خويش و از جمله چشم مى‌توان نفس را در اختيار گرفت و زمينه سركشى را از آن سلب كرد. چه بسيار خطورات فكرى و ذهنى كه به‌سبب كنترل نكردن جوارح رخ مى‌دهد. بنابراين اگر اعضا و جوارح تحت كنترل باشند و اجازه هر عملى نداشته باشند، فكر نيز تا اندازه بسيار كنترل خواهد شد.

براساس آنچه گذشت، راه‌هاى كنترل نفس در نمودار ذيل خلاصه شده است. اما اين پايان كار نيست و در مسير تربيت نفس خويش و اصلاح رفتارها، انجام‌دادن اقدامات ديگرى نيز ضرورى است كه در ادامه، به برخى از مهم‌ترينِ آن‌ها اشاره خواهيم كرد.

...

3. عوامل يارى‌دهنده در كنترل نفس خود

گرچه برخى رفتارهاى خود، از مصاديق رفتارهاى اخلاقى در ارتباط با كمال انسان به شمار مى‌رود، از منظرى ديگر مى‌تواند عوامل كمك‌كننده در كنترل نفس باشد؛ از

[1]. نهج البلاغة: حكمت 409؛ ر. ك: منتخب ميزان الحكمة: ص 558- 560.

[2]. از دو بيتى‌هاى باباطاهر.