و. تصحيح ارزيابى از ديگران‌

از مسائلى كه هنگام بلا رخ مى‌دهد، بررسى خود با ديگران از منظر بلاديدگى است. از عوامل افزاينده فشار روانى به هنگام سختى‌ها، تصوّر تنها بودن در مشكلات است. معمولًا انسان، هنگام گرفتارى چنين مى‌پندارد كه كسى جز او گرفتار نيست و ديگران در كمال آسايش زندگى مى‌كنند.[1] اين تصوّر، علاوه بر اصل مشكل، فشار روانى بيشترى را بر فرد وارد مى‌سازد و ممكن است زمينه گرايش به اعتياد را فراهم آورد. مى‌توان در تحقيقات تجربى، مدل ارزيابى افراد معتاد در اين زمينه را بررسى كرد. به نظر مى‌رسد افراد معتاد- به گونه‌اى كه پيش از اين گفته شد-، موقعيت خود و ديگران را ارزيابى مى‌كنند.

امّا واقعيت اين است كه همه افراد در زندگى دچار مشكل مى‌شوند؛ گاه همزمان با او، و گاه پيش يا پس از او. توجّه به اين واقعيت، فشار روانى نامتعارف را كاهش مى‌دهد و زمينه را براى صبر و بردبارى آماده مى‌سازد. خداوند متعال از همين روش براى آرام و بردبار ساختن پيامبر خدا (ص) استفاده نموده است. يكى از مشكلات كسى مانند ايشان كه وظيفه‌اش هدايت مردم است، تكذيب اوست. اين امر بر پيامبر (ص) گران مى‌آمد. خداوند متعال براى كاستن از فشار روانى ايشان، فرمود:

(وَ إِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ وَ إِلىَ اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُور).[2]

اگر تو را تكذيب كنند [غم مخور؛ موضوع تازه‌اى نيست‌]، پيامبران پيش از تو نيز تكذيب شدند و همه كارها به سوى خدا باز مى‌گردد).

بنا بر اين، اين تصوّر كه فقط من در حال بلا هستم، غير واقعى است. اگر اين تصوّر نادرست اصلاح شود، از فشار روانى، به شدّت كاسته مى‌شود و در نتيجه، زمينه گرايش به اعتياد از بين مى‌رود.

[1]. در روان‌شناسى بلاها و فاجعه‌ها، به اين حالت،« توهّم در مركز بودن»(Iusion of Centrality ) مى‌گويند. در اين حالت، پس از وقوع بلا فرد تصوّر مى‌كند كه بيشترين مصيبت‌ها به او رسيده و او در مركز و كانون واقعه بوده است. جالب آن كه افراد هر چه از فاجعه احساس آسيب‌ناپذيرى بيشترى داشته باشند، بعد از بروز آن، احساس در مركز بودن در آنها بيشتر است.( ر. ك: روانشناسى فاجعه‌ها، ص 207).

[2]. سوره فاطر، آيه 4.