حديث او استدلال مى‌شود، يا فلانى بزرگوار و ممدوح است و امثال اينها، اين همان حرف متأخّران در تنويع حديث است، و اين تنويع حديث به صحيح، موثّق، حسن و ضعيف، در زمان شيخ‌طوسى شايع و معروف بوده و علّامه اوّل كسى نبوده كه اين اصطلاح را به وجود آورده باشد.[1]

شيخ‌طوسى مى‌گويد: طايفه شيعه، افرادى كه اين اخبار را نقل كرده‌اند، از هم جدا كرده‌اند و ثقات آنان را توثيق و ضعفا را تضعيف كرده‌اند و افرادى كه به حديث آنان اعتماد مى‌شود، از آنانى كه اعتماد نمى‌شود، جدا كرده‌اند و ممدوح از آنان را مدح و مذموم از آنان را ذم كرده‌اند و گفته‌اند: فلانى در حديث، متّهم است، فلان‌شخص دروغگوست، فلانى حديث صحيح و غيرصحيح را درهم‌آميخته (مخلّط) است، فلان‌شخص در مذهب و اعتقاد، مخالف است، فلان‌شخص واقفى است، فلانى فطحى است و غيراينها از طعونى كه ذكر كرده‌اند و در اين‌باره كتاب‌ها نوشته‌اند و اين، عادت قدما بوده است.[2]

اين‌كه در علم درايه از اوصاف راوى و تميز دادن بعضى از بعضى ديگر بحث مى‌شود، خود منجر به بيان انواع حديث از صحيح، حسن، موثّق، ضعيف و غيراينها شد تا اين كه گفته مى‌شود اين حديث صحيح است، يا اين حديث حسن يا موثّق و يا ضعيف است.[3]

وحيد بهبهانى مى‌گويد: روايت صحيح در نزد قدما به معناى قطعى‌الصدور نيست. شيخ‌[4] و امثال او به اخبار آحاد عمل مى‌كردند و آنچه به آن عمل مى‌كردند، در نزد آنان صحيح بوده است. براى مثال، آن حديثى كه در نزد قدما شاهدى از

كتاب و سنّت داشت، به‌طور قطع صحيح است؛ ولى به مجرّد اين كه شاهدى از كتاب و سنّت ندارد، قطع به صدور پيدا نمى‌كنيم.[5]

[1]. مشرق الشمسين، تعليقات: محمّداسماعيل مازندرانى خواجويى، ص 31.

[2]. العدّة فى اصول الفقه، ج 1، ص 141.

[3]. الدراية فى علم مصطلح الحديث، شهيد ثانى، ص 18.

[4]. العدّة فى اصول الفقه، ج 1، ص 126.

[5]. الرسائل الاصولية، ص 169- 170.