شيخ‌حرّ عاملى بعد از آن كه اين سه‌معنا را براى روايت ضعيف در نزد قدما ذكر مى‌كند، مى‌افزايد: براى اين معنا اوّل و سوم حديث ضعيف، روايتى نه در كتب معتمد ذكر شده و نه اهتمام به روايت آن داشتند؛ بلكه اين دو معنا از تتبّع و نقل دانسته شده است.[1]

روش اخباريان در اصطلاح حديث، همان روش قدماست‌[2] و قدما اعتمادشان تنها به سند نبود؛ بلكه اعتمادشان به قرائنى بود كه خبر ضعيف‌السند را به قوى ملحق مى‌كرد، و چه‌بسا بر خبر قوى رجحان پيدا مى‌كرد و در مقام عمل، خبر قوى‌السند طرح مى‌شد، چنان كه شيخ در مواردى از التهذيب چنين كرده است. و آن خبرى كه قدما قبول مى‌كردند، يا متواتر بود و يا قرائنى داشت كه كار متواتر را مى‌كرد و مفيد علم بود.[3]

محمّدتقى مجلسى مى‌گويد: قدماى اصحاب در خبر صحيح، مقيّد به سند نشده‌اند و تجربه كرده‌ام بسيارى از اخبارى كه كلينى آنها را مرسل روايت كرده، صدوق و غيراو آنها را مسند و به طريق صحيح روايت كرده‌اند.[4] لذا صحيح به اصطلاح قدما به‌مراتب مرتبه‌اش بالاتر از صحيح به اصطلاح متأخّران است، چنان كه ممكن است تمام رواياتى كه كلينى و صدوق نقل كرده‌اند، متواتر و يا همراه قرائنى باشد كه افاده علم كند.[5] لذا مراسيل كلينى و صدوق بلكه تمام احاديث اين دو كه در الكافى و كتاب من لا يحضره الفقيه است، همه را مى‌توان صحيح گفت؛ زيرا شهادت اين دو شيخ بزرگوار در اوّل الكافى‌[6] و الفقيه‌[7] كمتر از شهادت اصحاب رجال نيست و آنان كه مى‌گويند روايات ما صحيح است، يعنى يقين داريم كه ائمّه (عليهم السلام) اينها را بيان كرده‌اند.[8]

[1]. وسائل الشيعة، ج 20، ص 108( فائدة العاشرة).

[2]. الدرر النجفية، ج 3، ص 296.

[3]. هداية الأبرار، ص 103- 104.

[4]. لوامع صاحب‌قرانى، ج 1، ص 101.

[5]. روضة المتّقين فى شرح كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 14، ص 10.

[6]. الكافى، ج 1، ص 8.

[7]. كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 3.

[8]. لوامع صاحب‌قرانى، ج 1، ص 104- 105.