اتّفاق افتاد. در حالى كه اين دو در مسجد رصافه بودند، قصّه‌گويى از اين دو، روايت نقل كرد. آن دو اعتراض كردند كه: ما اين را نگفته‌ايم. آن شخص گفت: خيال مى‌كنيد فقط در روى زمين، شما يحيى‌بن معين و احمدبن حنبل هستيد؟!

3. عدّه‌اى كه در بين مردم، زاهد شناخته شده بودند، براى تقرّب به خدا و ترغيب‌به طاعت الهى و ترهيب از معصيت، احاديثى را وضع مى‌كردند، و مردم هم به‌عنوان ثقه از اينها قبول مى‌كردند، مانند ابى‌عصمت مروزى كه در فضائل سوره سوره قرآن، احاديثى را وضع كرده تا مردم به قرآن رو بياورند و مانند كراميه و خطابيه و بعضى از خوارج كه هرچه را حق بدانند، دروغ گفتن در آن را جايز مى‌دانند.

4. دسته‌اى نيز زنادقه بودند. عقيلى از حمّادبن زيد نقل مى‌كند: زنادقه چهارده‌هزار حديث را بر پيامبر خدا بستند و با وضع حديث مى‌خواستند شريعت را فاسد كنند، مانند عبدالكريم‌بن ابى‌العوجاء، كه محمّدبن سليمان او را گردن زد.

5. غُلات از فِرَق شيعه مانند: ابوالخطّاب، يونس‌بن ظبيان، يزيد صائغ، محمّدبن سنان، ابوسمينه و امثال اينها.[1]

بنا بر اين، آنچه اخباريان گفته‌اند كه تعارض و اختلاف اخبار به‌خاطر تقيّه است، فى‌الجمله درست است؛ ولى بالجمله درست نيست، و در بعضى از موارد، منشأ اختلاف، تقيّه نيست.

اخباريان و مجتهدان، بر اين بحث كه آيا ريشه تعارض و اختلاف در اخبار، تقيّه است و يا هم تقيه و هم جعل و ...، دو مسئله را متفرّع كرده‌اند:

1. آيا اسناد و طُرُق روايات، از باب تبرّك و تيمّن ذكر مى‌شود، يا براى شناخت حديث صحيح از غيرصحيح؟

2. آيا تقسيم اخبار به چهار قسم (صحيح، حسن، موثّق و ضعيف)، تقسيمى صحيح است؟ يا صحيح نيست و موجب ريزشِ اخبار ما و كنار رفتن برخى روايات مى‌شود؟

[1]. الدراية فى علم مصطلح الحديث، شهيد ثانى، ص 56- 59؛ نهاية الدراية، ص 310- 314.