فصل ششم: نگاه اخباريان به تعارض اخبار

معناى تعارض‌

تعارض در لغت به معناى «مقابله» آمده است: عارضتِ الكتاب بالكتاب؛ يعنى: اين كتاب با آن كتاب مقابله كرد، تعارض البيّنات يعنى يكى از دو بيّنه، متعرّض و مانع نفوذ بيّنه ديگر شد.[1]

در اصطلاح نيز اگر دو شى‌ء در مرحله جَعل و انشا و عالم ثبوت تنافى داشته باشند، به آن تعارض گفته مى‌شود، و چنانچه تنافى دو شى‌ء، در مرحله اثبات و فعليت و مقام امتثال بوده باشد، به آن تزاحم مى‌گويند. در تعارض، براى مولاى حكيم ممكن نيست كه دو حكم متنافى را جَعل كند؛ ولى در تزاحم، جعل دو حكم براى مولا امتناعى ندارد؛ ليكن مكلّف قدرت بر امتثال هر دو را ندارد.

تعارض با تزاحم در عدم امكان اجتماع دو حكم، اشتراك دارند. منتهاى امتناع در تعارض از جهت اجتماع ضدّين يا نقيضين در مقام انشاست؛ ولى در تزاحم، امتناع از جهت امتثال و قدرت نداشتن مكلّف بر انجام دادن هر دو است، در حالى كه در مقام ثبوت، هر دو انشا و جعل شده‌اند، مانند نجات دادن غريق در زمين غصبى كه از يك طرف، نجات غريق، واجب، و از طرف ديگر، واردشدن در زمين غصبى، حرام است، كه بايد ديد عقلًا كدام رجحان دارد، همان را امتثال كرد.[2] تعارض در ادلّه‌

[1]. النهاية، ابن‌اثير، ج 3، ص 212؛ المصباح المنير، ص 404.

[2]. فوائد الاصول، ميرزاى نايينى، ج 4، ص 704؛ مصباح الاصول، خويى، ج 3، ص 354.