1. امام باقر (ع) مى‌فرمايد:

من أفتى الناس برأية فقد دان‌الله بما لا يعلم و من دان‌الله بما لا يعلم فقد ضادّالله حيث احلّ و حرّم فبما لا يعلم.[1]

كسى كه براى مردم به رأى خود فتوا دهد چيزى را كه نمى‌داند دين اخذ كرده، و خدا را با آن عبادت مى‌كند، چنين كسى خودش را شريك خداوند در وضع شريعت و حلال و حرام براى بندگان خدا قرار داده است.

2. امام صادق (ع) به عبدالرحمان‌بن حجّاج فرمود:

ايّاك و خصلتين ففيهما هلك من هلك ايّاك ان تفتى الناس برأيك و تديّن بما لا تعلم.[2]

از دو خصلت، نفس خود را دوركن كه عدّه زيادى در اين دو به هلاكت رسيده‌اند: يكى اين كه به رأى خود براى مردم فتوا نده؛ دوم، چيزى را كه نمى‌دانى، از دين قرار مده [و معتقد نباش كه از دين است‌].

محمّدامين استرآبادى و شيخ‌حرّ عاملى، بر اين عقيده‌اند كه مراد از رأى، آن است كه مجتهد در فتوا دادن، به دليل ظنّى و اجتهاد، تمسّك مى‌كند.[3]

مرحوم فيض آورده كه جمهور متأخّران مى‌گويند كه رأى، همان قياس است؛[4] ولى رأى، اعمّ از قياس و اجتهادى است كه بين فقهاى متأخّر ما رايج و متعارف است.[5]

مجتهدان نيز در پاسخ به استدلال به اين روايات گفته‌اند: اوّلًا: دلالت اين روايات بر آنچه گفته شد، قطعى نيست. لذا مرحوم مجلسى مى‌گويد: مراد از رأى، آن ظنونى‌

[1]. الكافى، ج 1، ص 58، ح 17؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص 25( باب عدم جواز القضاء و الحكم بالرأى و الاجتهاد و ...)، ح 12؛ الفصول المهمّة، ص 535( باب عدم جواز العمل بشى‌ء من الاجتهادات الظنّية فى نفس الأحكام الشرعية)، ح 3.

[2]. الكافى، ج 1، ص 42، ح 2؛ الخصال، ج 1، ص 52، ح 66؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص 10، ح 3؛ بحارالأنوار، ج 2، ص 114، ح 6.

[3]. الفوائد المدنية، ص 120؛ الفوائد الطوسية، ص 408.

[4]. كتاب الوافى، ج 1، ص 256.

[5]. همان، ج 1، ص 190.