و ترديد ايجاد مى‌كند. قرينه بر اين مطلب، دو روايتى است كه كشّى به سند خود از طيّار[1] و نضربن صباح‌[2] از امام صادق (ع) نقل مى‌كند و روايت سومى كه صاحب احتجاج‌[3] به سند خودش از امام عسكرى (ع) نقل كرده است.

4. نهى، مربوط به مواردى است كه مناظره، مشتمل بر مفاسد بوده باشد، مثل اين كه مورد تقيّه است و شخص، تقيّه نكند.[4]

مرحوم مجلسى هم با كمى تفاوت، رواياتى را كه از جدال و مناظره نهى مى‌كنند، حمل بر همين موارد كرده است و معتقد است كه اگر مورد از موارد تقيّه نباشد، و شخص، قدرت بر بيان حق داشته باشد، و سعى و كوشش او هم در اظهار حق و احياى آن و اماته باطل، با روشن‌ترين ادلّه باشد و با نيّت خالص مناظره كند، اين از بزرگ‌ترين طاعات است؛ ولى براى نفس و شيطان، راه‌هاى خفيه‌اى است كه سزاوار است از آن تحرّز شود.[5]

مرحوم فيض‌كاشانى هم اين اخبارى را كه در نكوهش كلام و متكلّمان وارد شده، حمل بر ذات الهى و صفات ذاتيه حق تعالى كرده است و عقيده دارد كه مباحثه و مجادله در هر شى‌ء از خلق خداوند، جايز است؛ ولى در امورى كه تعلّق به ذات حق سبحانه و صفات ذاتيه او دارد، از آن نهى شده است، و كلام در صفات‌

ذاتيه خداوند برگشتش به كلام در ذات است و باعث هلاكت مى‌شود؛ ولكن چنانچه خداوند را به آنچه خودش وصف كرده، بدون مجادله ياد كنيد، نهى نشده است؛ بلكه ذكرى است كه به آن امر شده است.[6]

فيض كاشانى، در جايى ديگر، بهترين روش را آن مى‌داند كه همه امّت، تمام مسائل شرعيه (از اصول و فروع) را از پيغمبر (ص) يا اوصيايش (عليهم السلام)- كه از خطا

[1]. اختيار معرفة الرجال، ص 348، ش 650؛ بحارالأنوار، ج 2، ص 136، ح 39.

[2]. اختيار معرفة الرجال، ص 442، ش 830؛ بحارالأنوار، ج 2، ص 136، ح 42.

[3]. التفسير المنسوب إلى الامام الحسن العسكرى( ع)، ص 527- 529؛ بحارالأنوار، ج 2، ص 125، ح 2.

[4]. نور البراهين، ج 2، ص 509- 513.

[5]. بحارالأنوار، ج 70، ص 402.

[6]. الوافى، ج 1، ص 371 و 373.