مى‌گردد. چنان كه خواهيم ديد، اختلافات آنها در پايبندى به اصول عمليه، جايگاه عقل و ديگر مباحث نيز كمتر از اين نيست.[1] اين گوناگونى، از آن‌روست كه اخباريگرى در واقع، شامل طيف‌هايى از ضعيف تا قوى است و اگر تعريف، به گونه‌اى باشد كه طرف افراطى يا قوى طيف را به درستى نمايان كند، شامل مراتب پايين‌تر نخواهد شد. براى نمونه، يكى از نويسندگان معاصر، «بدگويى از اصوليان» را يكى از پنج ويژگىِ اصلى اخباريان دانسته‌[2] كه در اين صورت، اخباريان، گروهى انگشت‌شمار همچون ميرزا محمّد اخبارى خواهند شد و اين، با تاريخ سده‌هاى اخير، ناسازگار است.

افزون بر اين، كم نبودند كسانى كه خود را اخبارى مى‌دانستند، ولى بر هم‌مسلكانِ تندرو خويش خرده گرفته‌اند كه نبايد از مخالفان بدگويى كرد و حتى آنان را مأجور دانسته‌اند. اگر مؤلفه‌هاى تعريف را چنان برگزينيم كه افراد بيشترى را دربربگيرد، تعريف ما دچار ابهام مى‌شود و در نتيجه، جامعيت و مانعيت آن آسيب مى‌بيند. به همين دليل است كه حديث‌گرايانى چون علامه مجلسى و فيض كاشانى، از نگاه برخى، اخبارى‌اند و از نگاه برخى ديگر، اصولى‌اند؛ چراكه از يك سو، استدلال‌هاى عقلى در آثارشان فراوان است و از ديگر سو، دست كم در مقام نظر، بر اهمّيت خبر و برترى‌اش بر عقل، تأكيد دارند. وضعيت مكتب اجتهاد نيز در طرف مقابل، بهتر از اين نيست. بسيارند اصوليانى كه در مباحثات اصولى، از هيچ دقّت عقلى‌اى فروگذار نمى‌كنند؛ ولى در عمل و به هنگام استنباط حكم فقهى، به احاديث، بيش از آنچه مورد انتظار است، اعتماد مى‌كنند يا در آن‌جا كه نصّى در دست نيست، در حالى احتياط مى‌كنند كه طبق مبناى اصولى‌شان، مى‌توان برائت جارى كرد.[3]

[1]. براى نمونه، فيض كاشانى، اصول اصليه را- البته از ديدگاه خويش- مى‌پذيرد و بدانها استناد نيز مى‌كند. ر. ك: همين مجموعه، حجيت خبر واحد. افزون بر اين، بيشتر اخباريان، حجّيت ظواهر در غيرقرآن كريم، برائت شرعى يا نقلى، اشتغال و بسيارى ديگر از قواعدى را كه در اصول مطرح است، پذيرفته‌اند.

[2]. تاريخ سياسى تشيع، روح الله حسينيان، ص 203.

[3]. اگر بتوان گفت كه فراوانىِ حكم به« احتياط واجب»، نشانه نزديكى فقيه به اين حالت است، بى‌گمان، گروهى پرشمار از فقهاى امروز شيعه را بايد در اين‌دسته شمرد.