فصل يكم: در معنا و مفهوم اخباريگرى‌

زمينه بحث‌

گذشته از هرآنچه در باب پيشينه گرايش به اخبار گفته شده يا مى‌توان گفت، به هرحال امروزه «اخباريه» اصطلاحى است كه براى گروه خاصّى از علماى امامى به كار مى‌رود و بايد معناى آن را دريافت. مهم‌ترين نكته‌اى كه در اين‌باره بايد گفت، جنبه روش‌شناختىِ رويكرد اخبارى است كه در همه علوم و معارف دينى كارآيى دارد. گونه‌گونىِ آثار اخباريان و پراكندگى آنها در علوم تفسير و حديث و كلام و ...، به روشنى نشان مى‌دهد كه گستره تأثير اين مكتب، فراخ‌تر از عرصه فقه است و ازاين‌رو، منحصر كردن مكتب اخبارى در عرصه‌اى خاص، باعث دور افتادن از واقع مى‌شود و به شناخت عميق و حتى نقد دقيق اخباريگرى، آسيب مى‌رساند. با اين حال، برخى از نويسندگان و پژوهشگران معاصر، اخباريان را «گروهى از فقها» ى امامى شمرده‌اند و يا اخباريگرى را «مكتبى فقهى» خوانده‌اند. برخى نيز در تعريف اين مكتب، از مؤلفه‌هايى ياد كرده‌اند كه گويى منحصر در فقه است. اگر اين مطلب را به پاى بى‌دقّتى نگذاريم، بايد بگوييم كه مسبّب آن، نمود بيرونى اين مكتب است؛ چراكه بيشترِ اخباريان نامدار، فقيه بوده‌اند و منازعات و بگومگوهاى آنان نيز اغلب با فقيهان مكتب رقيب، درمى‌گرفت و مهم‌ترين دغدغه طرفين، حجّيت عقل و حديث، مبحث اثرگذار در فقه بود؛ آيا براى يافتن احكام شرعى (فقهى)، مى‌توان استدلال عقلى كرد؟ كاربرد عقل، در چه گستره‌اى است و در نبود دليل نقلى، كدام اصل معتبر است؟ آيا فهم ما از ظاهر قرآن، براى استنباط حكم شرعى، اعتبار دارد؟