پيش‌گفتار

در سده دهم هجرى، خاندان صفوى با گرايش‌هاى ويژه‌اى در حوزه مسائل دينى، پا به عرصه سياسى ايران نهادند. در دوران حكومت آنان، مسلمانان و به‌ويژه جامعه علمى شيعه، شاهد دگرگونى‌ها و جنب‌و جوش‌هايى بودند كه پيش از آن، انتظارش نمى‌رفت. هنوز يك قرن از ظهور اين خاندان نگذشته بود كه گروهى از علماى اماميه، به جايگاهى كه عقل در مباحث دينى يافته بود، خرده گرفتند و شعارِ «پيروى مطلق از احاديث و مروّيات اهل‌بيت (عليهم السلام)» سردادند و به مناسبت همين شعار، به «اخباريه» شهرت يافتند.

گستره اخباريگرى، منحصر در فقه نبود؛ بلكه رهاورد آن از جهت روش‌شناختى، در همه علوم و معارف دينى كارآيى داشت. گونه‌گونىِ آثار اخباريان و پراكندگى آنها در تفسير و حديث و كلام، به روشنى نشان مى‌دهد كه گستره تأثير اين مكتب، فراخ‌تر از عرصه فقه است. با اين حال، اخباريان بيش از هرچيز، روش اجتهادىِ رايج در حوزه‌هاى علميه شيعه را به باد انتقادات تند و آتشين خود گرفتند و هوادارانِ پرشمار شيوه اجتهاد را كم‌كم‌به حاشيه راندند.

به هرحال، اخباريان به مكتب حديث‌گراى قم استناد مى‌كردند كه از دوران حضور ائمّه تا دوران شيخ‌صدوق، اعتبار داشت. بدين‌سان، اين گروه به كار بردنِ اصول فقه را در استنباط احكام، نادرست و پيروى از اهل سنت انگاشتند و گرايش به استنباط را نشانه دورى فقها از مكتب اهل‌بيت تلقّى كرده، اجتهاد را حرام دانستند.