همه آنها از قريش اند»، يا «كلّهم من بنى هاشم؛[1] همه آنها از بنى هاشم اند».

اين صحنه نشان مى‌دهد كه فضاى سياسى براى اعلان رهبران آينده جهان اسلام، مناسب نبوده است، چنان كه جمله‌ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ؛[2] خداوند، تو را از آسيب مردمان حفظ مى‌كند در جريان غدير، اشاره به همين واقعيت است. البتّه بعد از غدير نيز هنگامى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در بيمارىِ منجر به وفاتش مى‌خواهد به صورت مكتوب، مشكل رهبرى آينده جهان اسلام را حل كند، با كارشكنى و همهمه و غوغا رو به رو مى‌شود و در نتيجه، تصريح به اين امر، ميسّر نمى‌گردد.[3]

4. مقصود از «دوازده خليفه»

تأمّل در واژه‌هاى «خليفه»،[4] «امام»،[5] «وصى»،[6] «امير»[7] و الفاظ مشابه آنها كه در گزارش‌هاى مختلف حديث جابر آمده و نيز موقعيت خانوادگى و عدد كسانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را به عنوان جانشينان خود معرّفى مى‌كند و مهم‌تر از همه، تأكيد ايشان بر اين كه قوام دين و عزّت اسلام و صلاح امّت تا قيامت در گرو خلافت آنهاست، به روشنى نشان مى‌دهند كه پيامبر صلى الله عليه و آله در اين پيام مهم، در صدد ارائه مشخّصات افرادى بوده كه پس از او شايستگى علمى، عملى، سياسى و مديريتى لازم را براى رهبرى جامعه اسلامى دارند؛ كسانى كه از هر جهت مى‌توانند خليفه خدا و خليفه پيامبر خدا

[1]. ينابيع المودّة: ج 2 ص 316 ح 908.

[2]. مائده: آيه 67.

[3]. ر. ك: صحيح البخارى: ج 1 ص 54 ح 114 و ج 4 ص 1612 ح 4168 و ج 8 ص 2680 ح 6933، مسند ابن حنبل: ج 1 ص 695 ح 2992، الطبقات الكبرى: ج 2 ص 244.

[4]. ر. ك: دانش‌نامه قرآن و حديث: ج 9 ص 311( اهل بيت عليهم السلام/ فصل يكم/ شمار امامان اهل بيت عليهم السلام/ تعبير« دوازده خليفه»).

[5]. ر. ك: همان: ص 319( اهل بيت عليهم السلام/ فصل يكم/ شمار امامان اهل بيت عليهم السلام/ تعبير« دوازده امام»).

[6]. ر. ك: همان: ص 323( اهل بيت عليهم السلام/ فصل يكم/ شمار امامان اهل بيت عليهم السلام/ تعبير« دوازده وصى»).

[7]. ر. ك: همان: ص 319( اهل بيت عليهم السلام/ فصل يكم/ شمار امامان اهل بيت عليهم السلام/ تعبير« دوازده امير»).