حال اگر اين تاريخ‌گذارى مستقل و بيرونى صحيح باشد، در بررسى اعتبار روش شاخت‌كه ما به دنبال آنيم‌چه تأثيرى خواهد داشت؟ در نمودار 3، من تمام أسناد اين روايت را كه مى‌شناخته‌ام، به صورت درختى تصوير كرده‌ام‌[1].

طبق معمول، در برخى موارد ديدگاه شاخت درست از آب درمى‌آيد. با هرگونه نگاه عرفى [و غير مبتنى بر باورهاى كلامى‌] كه در فهم و شناخت تاريخ داشته باشيم، ترديد نداريم كه انتساب اين روايت به پيامبر جعلى است. موضوع ديگرى كه ديدگاه شاخت را تأييد مى كند، وجود إرسال در سند برخى تحريرهاست. ارسال در تمام تحريرهايى كه قتادة بن دعامة آنها را بدون هيچ واسطه‌اى مستقيماً از پيامبر نقل مى‌كند،[2] نشانه قدمت روايت است.

در ديگر موارد، نتايج چندان دلگرم كننده نيست. تاريخ‌گذارى مستقل و بيرونى اين روايت با ديدگاه شاخت‌كه قديم‌ترين روايات فقهى را از حدود سال 100 هجرى به اين سو مى‌داندجور درنمى‌آيد. بهترين كارى كه مى‌توان كرد اين است كه روايات ملاحم و آخرالزمان را داراى ويژگى خاص و استثنايى بدانيم‌[3]. همچنين اين ديدگاه شاخت را هم به‌آسانى نمى‌توانيم بپذيريم كه تحريرهاى منتسب به پيامبر درقياس با ديگر تحريرها متأخّرند، چرا كه در اين مورد، روايت ما به هيچ‌

[1]. بجز دو إسناد بدون متن كه ابوداوود سجستانى به دست داده است. در اولى از اين دو، راوى قتاده هُمام بن يحيى( د 163 ق/ 779 م) است و اسنادى از قتاده به آن سو نيز به دست نمى‌دهد( سنن، شم 4، 287؛ نك:

سطور بعدى، شم 89). نيز روايت ليث بن ابى‌سُليم كوفى( د بعد 143 ق/ 760 م) از مجاهد را كه در پايان تحرير طبرانى بدان اشاره شده است، ناديد انگاشته‌ام. صرف نظر از اختلافات جزئى، تحريرهاى متفاوت فتن را آورده‌ام. هر دو راوى كه در آنجا بعد از عبدالرزاق ديده مى‌شوند، روايان صنعانى هستند.

[2]. اين موارد عبارتند از: تحريرهاى عبدالرزاق‌[ صنعانى‌] در كتاب مصنَّف و نير در فتن. ساخت روايات در اين موارد متفاوت است. در تحرير عبدالرزاق در مصَنَّف، چنين مى‌گويد كه قتادة روايت را به پيامبر نسبت داده است( يرفَعُهُ الى النَّبى)؛ امّا بنا به يكى از تحريرهاى نُعيم در فتن( برگ 103 الف، سطر 19)، قتادة مى‌گويد اين سخن به من رسيده است( بَلَغَنى).

[3]. قس: سطور پيشين، شم 16. هر گاه ترتيب زمانى ينبل براى شكل‌گيرى و تكامل عموم روايات را مبنا قرار دهيم، شكاف كمتر مى‌شود( نك: سطور پيشين، شم 4).