تاريخ گوياى آن است كه اين تفكر در منطقه بحرين، طرفداران بيشترى يافت؛ به گونه‌اى كه اين سامان در دوره‌هاى بعد به مركزى براى اخباريان تبديل شد.

اگر چه لحن سخن اخباريان گاه با شدت و گاه با ملايمت همراه بود و برخى مانند شيخ عبدالله سَماهيچى و شيخ محمد اخبارى به مجتهدان ناسزا مى‌گفتند و برخى مانند شيخ يوسف بحرانى افرادى معتدل و ميانه‌رو بودند، اما مبانى فكرى ايشان پس از استرآبادى دچار تغيير و تحول چندانى نشد.

نگرش اخباريگرى، به سبب جمود و پاسخ‌گو نبودن به نيازهاى زمانه، امكان استمرار نداشت. بنابراين، در مقابل تفكر اصولى تاب مقاومت نيافت.

زمينه‌هاى پيدايش اخباريگرى‌

درباره زمينه‌هاى بروز تفكر اخباريگرى، نظرات متفاوتى وجود دارد.

خود اخباريان مدعى وجود پاره‌اى از عناصر تأثيرگذار اهل سنّت در اصول فقه شيعه هستند و انگيزه جنبش خويش را زدودن اين آثار مى‌دانند.

برخى احتمال داده‌اند كه ملا محمدامين، به هنگام سكونت در مكه، تحت تأثير انديشه‌هاى افراطى ابن‌حَزْم اندلسى، از عالمان قرن پنجم فرقه ظاهريه اهل سنّت، قرار گرفته است.[1]

برخى ديگر احتمال داده‌اند كه عقل‌گريزى اخباريان تحت تأثير جنبش اروپايى طرفدار حس و تجربه سامان يافته است.[2]

هيچ كدام از اين احتمالات، با دليل اثباتى همراه نيست؛ بنابراين، اثبات يا ابطال آنها امكان‌پذير نيست. توجه به سخنان ملا امين استرآبادى و تعصب شديد او عليه اهل سنّت، نظريه اول را مستبعد مى‌سازد. همچنين اهتمام به نقل و روايت و دورى گزيدن از هرچه غير آن است، نظريه تأثيرگذارى حسّيون اروپا بر استرآبادى را نيز تضعيف مى‌كند.

[1]. يادنامه علامه مجلسى، ج 2، ص 270؛ به نقل از: دكتر محمدجعفر لنگرودى، مكتبهاى حقوقى در اسلام، ص 285.

[2]. شهيد مطهرى، اين احتمال را از حضرت آيت الله بروجردى نقل كرده‌است؛ ر. ك: ده گفتار،

ص 70.