احمد بن محمد جُرجانى،[1] محمد بن احمد صابونى،[2] عُبيدالله فضل‌[3] و محمد بن محمد بن اشعث‌[4] از اين جمله‌اند.

محمد بن محمد بن اشعث متولد كوفه است كه به مصر مهاجرت كرد. كتابى با نام اشعثيات و يا جعفريات به او منسوب است كه مجموعه رواياتى از پيامبر صلى الله عليه و آله است كه امام صادق عليه السلام آنها را از طريق پدران پاك نهاد خود روايت كرده است. مرحوم فضل‌الله راوندى خلاصه‌اى از آن با نام النوادر تهيه كرده است.[5]

قرن چهارم و پنجم، دوران قدرت يافتن فاطميان در مصر بود. اگرچه آنان تفكر اسماعيلى داشتند، ولى تكيه‌گاه احكام حقوقى و آداب اجتماعى آنان برگرفته از تفكر شيعى بود. تشكيل مدرسه علمى عظيم الازهر در مصر، موجب رواج آموزش آموزه‌هاى معرفتى اهل بيت عليهم السلام در آنجا گرديد.

قاضى نُعمان مغربى، عالم مشهور اين دوره (م 363 ق) است. او دو كتاب مشهور خود، دعائم الاسلام و شرح الأخبار، را از مجموعه روايات شيعه فراهم آورده است.

پيشينيان در مذهب قاضى نعمان اختلاف كرده‌اند. عده‌اى او را سنى‌مذهب دانسته‌اند و برخى همانند علامه مجلسى‌[6] و محدث نورى‌[7] بر امامى بودن او تأكيد كرده و گفته‌اند كه وى به تقيه عمل مى‌كرده است؛ علامه مجلسى مى‌گويد: «اكثر روايات او در مصادر شيعى موجود است و اين دليل بر تشيع او است.»[8]

كتاب دعائم، فقه حكومتى اسماعيليه مصر را تدوين كرده و با استناد به روايات اهل بيت عليهم السلام آن را اثبات كرده است. تمامى روايات كتاب، مرسل و مطابق با نظر مؤلف آن صحيح شمرده مى‌شود.

[1]. رجال نجاشى، ص 86.

[2]. همان، ص 126.

[3]. همان، ص 232.

[4]. همان، ص 379.

[5]. ر. ك: نوادر راوندى، مقدمه.

[6]. بحار الأنوار، ج 1، ص 36.

[7]. خاتمه مستدرك، ج 1، ص 40 به بعد.

[8]. بحار الأنوار، ج 1، ص 36.