تعداد و تنوّع موضوعات، بيش از هر منبع ديگرى در دسترس بوده و به همين دليل، حضورشان در آفرينش‌هاى ادب و زبان فارسى بيشتر است.

اثرپذيرى نظم و نثر فارسى از احاديث دينى، انواع گوناگون و سطوح مختلفى دارد كه برخى از آن‌ها را همراه با نمونه، ذكر خواهيم كرد. آنچه در پى مى‌آيد، توضيحى در باره برخى راه‌هاى ارتباطى ميان حديث با زبان فارسى است كه مى‌كوشيم براى هر يك از اين راه‌ها، مثال‌هاى مناسبى را ذكر كنيم:

1. تأثير واژگان‌

يكى از رايج‌ترين انواع تأثيرپذيرى متون ادبى از حديث، وام‌گيرى واژگانى است؛ يعنى استفاده از واژه يا عبارت يا تعبيرى كه در يكى از احاديث، آمده است. اين واژه يا تعبير، ممكن است عيناً در متن ادبى تكرار شود و يا ترجمه آن بيايد. براى مثال، تركيب «امّت مرحومه» در بيت زير، برگرفته از حديثى نبوى است:

در روايات آمده است كه پيامبر گرامى اسلام، حضرت محمّد (ص) امّت خود را «مرحومه» خوانده است؛ يعنى مردمى كه بر آنان، رحمت نازل شده است. اين تركيب، در آغاز حديثى، بدين گونه آمده است:

إنّ امَّتَهُ امّةٌ مَرحُومَةٌ.[513]

گاهى نيز واژه يا تركيب يا تعبيرى، از روايات، وام گرفته مى‌شود. حافظ، سروده است:

تعبير «جنگ هفتاد و دو ملّت»، در اين بيت، برگرفته از حديثى از پيامبر (ص) است كه مى‌فرمايد: «امّت من، هفتاد و سه فرقه مى‌شوند كه جز يكى از آن‌ها، همگى گم‌راه‌اند».[515]

[512]. مثنوى، دفتر اوّل، بيت 3120.

[513]. احاديث مثنوى، دانشگاه تهران، چاپ پنجم، ص 32( به نقل از: مسند ابن حنبل، ج 4، ص 408).

[514]. ديوان حافظ، غزل 184.

[515]. الكافى، ج 8 ص 224 ح 283.