تلاش بدون دانش، ناموفّق و شكست خورده است. پيامبر خدا (ص)، درباره پيامد تلاش بدون پشتوانه علمى، مى‌فرمايد:

مَن عَمِلَ عَلى غَيرِ عِلمٍ كانَ ما يفسِدُ أكثَرَ مِمّا يُصلِحُ.[338]

آن كس كه بى‌دانش، دست به كارى زند، بيش از آن‌كه اصلاح كند، تباه مى‌سازد.

و در كلام ديگرى، پيامد آن را با استناد به آيه‌اى از قرآن كريم، به رشته شدن پنبه، تشبيه كرده و مى‌فرمايد:

إذا عَمِلتَ عَمَلًا فَاعمَل بِعِلمٍ وَ عَقلٍ، وَ إيّاكَ وَأن تَعمَلَ عَمَلًا بِغَيرِ تَدَبُّرٍ وَ عِلمٍ، فَإِنَّهُ- جَلَّ جَلالُهُ- يقولُ:

(وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً[339].[340]

هرگاه كارى انجام مى‌دهى، با دانش و خِرد، انجام ده. مبادا كارى را بى‌تدبّر و دانش، انجام دهى! خداى بزرگوار مى‌فرمايد: (چون زنى مباشيد كه پس باز بافتن، رشته‌هاى تابيده خود را از هم گسست).

تلاش ناآگاهانه، همانند حركت در بيراهه است كه نتيجه‌اى جز دور شدن از موفّقيت ندارد. امام صادق (ع) در اين باره مى‌فرمايد:

العامِلُ عَلى غَيرِ بَصيرَةٍ كالسّائِرِ عَلى غَيرِ الطّريقِ، لا يزيدُهُ سُرعَةُ السَّيرِ إلّا بُعداً.[341]

عمل كننده بى‌بصيرت، مانند رونده در بيراهه است. هر چه تندتر برود، از مقصد، دورتر مى‌شود.

از آنچه بيان شد، روشن گشت كه موفّقيت و كاميابى دنيا و آخرت، در سايه تلاش به دست مى‌آيد و تلاش موفّق نيز تنها در سايه دانش حاصل مى‌شود. امّا سؤال اين است كه موفّقيت در كسب دانش، بسته به چيزهايى است؟

[338]. همان، ص؟؟؟، ح 149.

[339]. سوره نحل، آيه 92.

[340]. سوره نحل، آيه 92.

[341]. همان، ح 162.