بنى هاشم؛[275] همه آنها از بنى هاشم اند».

اين صحنه نشان مى‌دهد كه فضاى سياسى براى اعلان رهبران آينده جهان اسلام، مناسب نبوده است، چنان كه جمله‌ «وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ‌؛[276] خداوند، تو را از آسيب مردمان حفظ مى‌كند» در جريان غدير، اشاره به همين واقعيت است. البتّه بعد از غدير نيز هنگامى كه پيامبر اسلام در بيمارىِ منجر به وفاتش مى‌خواهد به صورت مكتوب، مشكل رهبرى آينده جهان اسلام را حل كند، با كارشكنى و همهمه و غوغا رو به رو مى‌شود و در نتيجه، تصريح به اين امر، ميسّر نمى‌گردد.[277]

4. مقصود از «دوازده خليفه»

تأمّل در واژه‌هاى «خليفه»،[278] «امام»،[279] «وصى»،[280] «امير»[281] و الفاظ مشابه آنها كه در گزارش‌هاى مختلف حديث جابر آمده و نيز موقعيت خانوادگى و عدد كسانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را به عنوان جانشينان خود معرّفى مى‌كند و مهم‌تر از همه، تأكيد ايشان بر اين كه قيام دين و عزّت اسلام و صلاح امّت تا قيامت در گرو خلافت آنهاست، به روشنى نشان مى‌دهند كه پيامبر صلى الله عليه و آله در اين پيام مهم، در صدد ارائه مشخّصات افرادى بوده كه شايستگى علمى، عملى، سياسى و مديريتى لازم را براى رهبرى جامعه اسلامى پس از او دارند؛ كسانى كه از هر جهت مى‌توانند خليفه‌

[275]. ينابيع المودّة: ج 2 ص 316 ح 908.

[276]. مائده: آيه 67.

[277]. ر. ك: صحيح البخارى: ج 1 ص 54 ح 114 و ج 4 ص 1612 ح 4168 و ج 8 ص 2680 ح 6933، مسند ابن حنبل: ج 1 ص 695 ح 2992، الطبقات الكبرى: ج 2 ص 244.

[278]. ر. ك: ص 111( بخش يكم/ فصل پنجم/ تعبير« دوازده خليفه»).

[279]. ر. ك: ص 119( بخش يكم/ فصل پنجم/ تعبير« دوازده امام»).

[280]. ر. ك: ص 121( بخش يكم/ فصل پنجم/ تعبير« دوازده وصى»).

[281]. ر. ك: ص 117( بخش يكم/ فصل پنجم/ تعبير« دوازده امير»).