جاى تأسف است كه به تاريخ اسلامى ـ با نظر به بسترها و جريانهاى آن ـ در حوزه هاى علميه اهميتِ لازم داده نمى شود . در حالى كه بسيارى از امورى كه در فهم فقهى مؤثرند ، از تاريخ قابل دريافت و بازخوانى است . يكى از ادله شرعى ، سنت پيامبر (صلى الله عليه وآله)مى باشد (يعنى قول ، فعل و تقرير معصوم) تاريخ اين امور را روشن مى سازد .

موضع گيرى ها و سخنان پيامبر (صلى الله عليه وآله) سنّت است ; همان گونه كه سيره ائمه (عليهم السلام) سنّت مى باشد . در موضع گيرى ها و سخنانِ معصومين (عليهم السلام) كه در كتاب هاى تاريخى پراكنده اند ، نكاتِ سودمندى براى دريافت هاى فقهى يافت مى شود . آگاهى بر اختلافات تاريخى در هر يك از فروع فقهى و شناخت زمينه هاى آن و كسانى كه از آن سود بردند ، مى تواند گِرِه از مسائل اختلافى بسيارى بگشايد و حل آنها را براى ما آسان نمايد .

نگارنده در بحث هايى كه داشته ام از مواد تاريخى استفاده فراوان كرده ام . در كتاب وضوء النبى ، در عرضِ ادلّه ـ برخلاف آنچه ميان فقها مرسوم است ـ به تاريخ اختلاف مسلمانان در وضو پرداختم و از