دركى ناقص و به دور از روح تعاليم اولياى الهى، وارث علوم اولين و آخرين نپندارد؛ كه اگر بدان جهت كه ديگران پيش از ما نام استصحاب و برائت و اجتهاد را به زبان آورده‌اند و يا از اين روى كه بطلميوسيان پيش از ما كيوان و ماه و خورشيد را رصد كرده‌اند، بتوان از فقاهت چشم پوشيد يا تمامى كرات آسمانى را وهم و خيال انگاشت، مى‌توان به بهانه آنكه يونانيان و پهلويان قبل از ما در فكر شناخت هستى و آفريننده موجودات بوده‌اند، از علم توحيد و نيل به حقايق مبدأ و معاد نيز در گذشت.

به هر روى از آنجا كه تدريس فلسفه و عرفان در آن دوران مستلزم تحمل صدمات فراوان بوده و از لحاظ منافع ظاهرى و وجهه اجتماعى نيز جالب توجه نبوده است، عده كمى حاضر به تدريس و همچنين يادگيرى اين علوم بوده‌اند و آنان نيز كه به اين عرصه قدم مى‌گذاشتند سعى در پنهان نمودن آن داشته‌اند [1]؛ به همين جهت سير تدريس اين علوم به طور عموم و در مورد حضرت امام نيز كه مورد بحث ما مى‌باشد، خالى از ابهام نيست، ولى با توجه به آنچه در حال حاضر در دست است، حضرت امام قدس سره پيش از حدود سال 1308 ش. به تدريس كتب صدر المتألّهين اشتغال داشته‌اند و يك دوره اسفار به غير از مباحث جواهر و اعراض و بخش‌هايى از آن را به صورت مكرر و بيش از سه دوره شرح منظومه تدريس فرموده‌اند.

ايشان در حوزه عرفان نظرى و عملى شرح فصوص و مصباح الانس و منازل السائرين را سالها به صورت خصوصى تدريس فرموده‌اند كه از چند و چون اين دروس اطلاع دقيقى در دست نيست. [2]

[1] البته كسانى هم بوده‌اند كه اين ميراث گرانبها را حتى به قيمت تكفير و محروميت از حقوق حقه خويش حفظ و ترويج نموده‌اند، كه از آن جمله مى‌توان به مرحوم آيت اللَّه شاه‌آبادى اشاره نمود. استاد آشتيانى در اين باره مى‌نويسد: مرحوم شاه‌آبادى مطلقاً اعتنا به گفته مخالفان فلسفه و عرفان نداشت، مانند كوه استوار بود و در فكر او اين معنى كه انغمار در الهيات و عرفان ممكن است به جنبه شريعتمدارى او لطمه بزند، خطور نمى‌كرد (شرح مقدمه قيصرى، ص 33- 34).

[2] از آنجا كه دروس فلسفى و عرفانى حضرت امام قدس سره غالباً به صورت خصوصى تدريس گرديده است، حتى بسيارى از شاگردان ايشان نيز از چند و چون آن اطلاع ندارند و لذا در مصاحبه‌ها