پس، استغراق در بحر لذايذ و مشتهيات قهرا حب به دنيا آورد، و حب به دنيا تنفر از غير آن آورد، و وجهه به ملك غفلت از ملكوت آورد. چنانچه به عكس، اگر انسان از چيزى بدى ديد و ادراك ناملايمات كرد، صورت آن ادراك در نفس ايجاد تنفر نمايد. و هر چه آن صورت قوى‌تر باشد، آن تنفر باطنى قوى‌تر گردد. چنانچه اگر كسى در شهرى رود كه در آنجا امراض و آلام بر او وارد شود و ناملايمات خارجى و داخلى بر او رو آورد، قهرا از آنجا متنفر و منصرف شود. و هر چه ناملايمات بيشتر باشد، انصراف و تنفر افزون شود. و اگر شهر بهترى سراغ داشته باشد، كوچ به آنجا كند. و اگر نتواند به آنجا حركت كند، علاقه به آنجا پيدا كند و دلش را به آنجا كوچ دهد.

پس، اگر انسان از اين عالم هر چه ديد بليّات و آلام و اسقام و گرفتارى ديد و امواج فتنه‌ها و محنتها بر او رو آورد، قهرا از آن متنفر گردد و دلبستگى به آن كم شود و اعتماد بر آن نكند. و اگر به عالم ديگرى معتقد باشد و فضاى وسيع خالى از هر محنت و المى سراغ داشته باشد، قهرا بدانجا سفر كند. و اگر سفر جسمانى نتوان كرد، سفر روحانى كند و دلش را بدانجا فرستد. و پر واضح است كه تمام مفاسد روحانى و اخلاقى و اعمالى از حب به دنيا و غفلت از حق تعالى و آخرت است. و حب به دنيا سر منشأ هر خطيئه است، [1] چنانچه تمام اصلاحات نفسانى و اخلاقى و اعمالى از توجه به حق و دار كرامت آن و از بيعلاقگى به دنيا و عدم ركون و اعتماد به زخارف آن است.

پس، معلوم شد از اين مقدمه كه حق تعالى عنايت و الطافش به هر كس بيشتر باشد و مراحم ذات مقدس شامل حال هر كس زيادتر باشد، او را بيشتر از اين عالم و زخارف آن پرهيز دهد، و امواج بليات و فتن را بر او بيشتر متوجه فرمايد، تا اينكه روحش از اين دنيا و زخارف آن منصرف و منزجر گردد و به مقدار ايمانش رو به عالم آخرت رود و وجهه قلبش متوجه به آنجا گردد. و اگر نبود از براى تحمل شدت ابتلا مگر همين يك جهت، هر آينه كفايت مى‌كرد. و در احاديث شريفه اشارت به اين معنى دارد:

محمّد بن يعقوب بإسناده عن أبي جعفر، عليه السّلام، قال: إنّ اللّه تعالى ليتعاهد المؤمن بالبلاء كما يتعاهد الرّجل أهله بالهدايّة من الغيبة، و يحميه الدنيا كما يحمى الطبيب المريض. [1]

[1] اشاره است به حديثى از على بن الحسين (ع) كه فرمود: حبّ الدّنيا رأس كل خطيئة اصول كافى ج 2، ص 131، «كتاب ايمان و كفر»، «باب ذم دنيا و زهد در آن»، حديث 11.

______________________________

[1] اصول كافى ج 2، ص 255، «كتاب ايمان و كفر»، «باب شدت ابتلا المؤمن»، حديث 28.